Παιδί & Διαζύγιο – γράφει η Ψυχολόγος, Μιχαέλα Σκλατινιώτη.
To γονεικό διαζύγιο δεν αφορά ένα στατικό γεγονός που συμβαίνει τώρα και μετά κλείνει ως υπόθεση. Αντίθετα είναι μέρος μιας διεργασίας που εκτείνεται στον χρόνο και φέρει πολλαπλές μεταβολές ως απότοκο.
Οι αντιδράσεις των παιδιών στο διαζύγιο διαφέρουν.
Αυτό συμβαίνει ανάλογα με την ηλικία, το επίπεδο γνωστικής ωριμότητας κι ανάπτυξης, το φύλο, την προσωπικότητα και τις δεξιότητες χειρισμού δύσκολων κατάστασεων που έχουν στη φαρέτρα τους. Ιδιαίτερα το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού θεωρείται καθοριστικό για την ποιότητα και τον βαθμό προσαρμογής του τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως:
- ο τρόπος χειρισμού της κατάστασης από τους γονείς τόσο πριν όσο και μετά τον χωρισμό,
- ο ρόλος του απόντα γονέα μετά το χωρισμό,
- η εικόνα που παρουσιάζεται από τον έναν για τον άλλον γονέα,
- η σχέση καθεαυτή των γονέων με το παιδί
επηρεάζουν και καθορίζουν τον τρόπο αντίδρασης του παιδιού απέναντι στο γεγονός αυτό.
Ας δούμε συνοπτικά τις αντιδράσεις των παιδιών αναλόγως της ηλικίας τους:
Τα βρέφη…
επηρεάζονται από τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που τα φροντίζει. Είναι πιθανό να παρουσιάσουν κολικούς, κλάμα, προβλήματα στον ύπνο, άγχος αποχωρισμού, γαστρεντερολογικά προβλήματα κι αυξημένα επίπεδα ανησυχίας.
Τα παιδιά στην προσχολική ηλικία…
δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν και να κατανοήσουν πλήρως και σωστά το γεγονός του διαζυγίου, τα κίνητρα, τα συναισθήματα των γονέων τους, το δικό τους ρόλο και να προβλέψουν τι θα συμβεί στο μέλλον λόγω της γνωστικής ανωριμότητας του σταδίου ανάπτυξής τους. Αισθήματα ενοχής μπορεί να αναδυθούν, καθώς και φόβου ότι θα τα εγκαταλείψουν και οι δυο γονείς. Ενδεχόμενη υπερκινητικότητα, θορυβώδης ή εριστική συμπεριφορά και η παραίτησή του από το παιχνίδι εκφράζουν τη θλίψη του παιδιού.
Κατά τη σχολική ηλικία…
η ντροπή, ο φόβος, ο θυμός, τα αισθήματα στέρησης κι εγκατάλειψης χαρακτηρίζουν το πλήστον των παιδιών. Το διαζύγιο μπορεί να αντιμετωπίζεται ως κάτι ιδιαίτερα οδυνηρό. Το στάδιο αυτό της ανάπτυξης μπορεί να χαρακτηρίζεται από έναν φανερό θρήνο για την απώλεια που βιώνει, τον φόβο απόρριψης από τον απόντα γονέα καθώς και τον φόβο εγκατάλειψης κι από τους δυο γονείς.
Οι έφηβοι…
τείνουν να εκδηλώνουν λιγότερο τον πόνο τους, ίσως προσπαθώντας να συγκαλήψουν ή να απωθήσουν τη θλίψη τους. Λόγω γνωστικού σταδίου και δυναμικού είναι σε θέση να εκτιμήσουν περισσότερο σωστά την κατάσταση, να αποδώσουν ευθύνες και να αντιμετωπίσουν επικείμενες δυσκολίες.
Ανεξαρτήτως ηλικίας πάντως τα παιδιά βιώνουν πόνο και θυμό απέναντι στον χωρισμό καθώς για εκείνα φέρνει μια απώλεια, το θρήνο γι’αυτή και τη ματαίωση όσων και όπως ζούσαν μέχρι σήμερα.
Οι πιο επίμονες επιπτώσεις του χωρισμού των γονέων στην προσαρμογή των παιδιών και των εφήβων είναι τα προβλήματα εσωτερίκευσης κι εξωτερίκευσης. Στην πρώτη περίπτωση, τα παιδιά φαίνεται να παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθήματα ντροπής, κοινωνική απομόνωση και πολλές φορές σωματικά ενοχλήματα. Στην δεύτερη περίπτωση, παιδιά κι έφηβοι τείνουν να εμφανίζουν θυμό, ανυπακοή και αυξημένες δυσκολίες στον έλεγχο των συναισθημάτων τους.
Φυσικά πρέπει να σημειωθεί πως οι αντιδράσεις των παιδιών στο διαζύγιο ποικίλλουν. Έτσι, πέρα από τις κλασσικές αρνητικές αντιδράσεις υπάρχουν και θετικές. Η αισθηση της ανακούφισης ή και ικανοποίησης για την αλλαγή αυτή κάτι το οποίο οδηγεί αργότερα σε ιδιαίτερα καλή λειτουργικότητα του ατόμου. Το γεγονός του διαζυγίου είναι πιθανό να αποτελέσει ακόμα και παράγοντα εξέλιξης και δημιουργικότητας για το παιδί.
*Στην ουσία η καλή προσαρμογή του παιδιού δεν αποτελεί την εξαίρεση αλλά τον κανόνα. Αρκεί να υπάρχει και η κατάλληλη υποστήριξη.*
Η προσαρμογή του παιδιού καθορίζεται από:
- το οικογενειακό πλαίσιο,
- τις σχέσεις μεταξύ των γονέων,
- τα ατομικά χαρακτηριστικά των ενηλίκων και των παιδιών
- το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού.
Πιο συγκεκριμένα, η απουσία διαμάχης και συγκρουσέων μεταξύ των γονέων, η αυστηρή, υπεύθυνη και υποστηρικτική επιμέλεια συνδέεται με την ομαλή προσαρμογή. Η ψυχική υγεία των γονέων και τα θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού, όπως η έλλειψη ιδιοτροπιών, η κοινωνική ωριμότητα και η γνωστική ικανότητα αποτέλουν εξίσου προστατευτικούς παράγοντες. Η θετική συμβολή του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, οι συνομίληκοι, οι παππούδες και οι γιαγιάδες, το σχολείο και άλλα δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης διαδραματίζουν επίσης ουσιώδη ρόλο.
Για κάθε μορφή οικογένειας είναι σημαντικό να ακολουθείται η ίδια κατεύθυνση της απόλυτης ειλικρίνειας, της ψυχραιμίας σε καταστάσεις ψυχικής έντασης και της ανάγκης του παιδιού για επαφή και με τους δυο γονείς του. Το παιδί δεν πρέπει να τοποθετείται στη μέση καθώς η “τριγωνοποίηση” αυτή προκαλεί επιβλαβείς συνέπειες και αναπόφευκτο άγχος στη συναισθηματική του ανάπτυξη!
Η κάθε μορφή οικογένειας είναι σημαντικό:
- να ακούει τις ερωτήσεις και τα σχόλια του παιδιού. Είναι πιθανόν να κρύβουν βαθύτερες ανησυχίες, όπως τον φόβο της εγκατάλειψης.
- να μένει ανοιχτή στις ανάγκες του. Δηλαδή να καθησυχάζει το παιδί για την αγάπη του και την παρουσία του στη ζωή του.
- να του δίνει προσωπικό χρόνο και χώρο για την επεξεργασία του γεγονότος και των επακόλουθων συναισθημάτων του.
- να δημιουργήσει καινούριες “παραδόσεις” και συνήθειες, δηλαδή να οργανώσει νέους τρόπους οργάνωσης και τέλεσης οικογενειακών γιορτών και εκδηλώσεων.
- να διατηρεί την επαφή του παιδιού με τους συγγενείς του συζύγου
- να αφήσει επαρκή χρόνο για την προσαρμογή όλων. Ακόμα και οι γονείς χρειάζονται χρόνο για το θρήνο της απώλειας και της προσαρμογής σε νέες συνθήκες.
- να βεβαιώνει το παιδί πως δεν πρόκειται για δικό του λάθος
- να βεβαιώνει το παιδί για την ασφάλειά του και τη δυνάτοτητά του να επικοινωνεί και με τους δυο γονείς
- να διατηρεί το πρόγραμμα, την καθημερινότητα και τη ρουτίνα του παιδιού. Κάποια πράγματα μπορεί να αλλάζουν αλλά σίγουρα υπάρχουν κι άλλα που μπορεί να μείνουν σταθερά. Η αίσθηση σταθερότητας δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας στο παιδί
- να τοποθετεί σαφή όρια
- και να προστατεύει την αυτοεκτίμηση του παιδιού
Η απόφαση κάθε οικογένειας να χωριστεί είναι απολύτως σεβαστή. Άλλωστε πόσο βοηθητικό είναι για ένα παιδί να παραμένει με δυο γονείς που είναι συναισθηματικά απομακρυσμένοι; Αδιαπραγμάτευτη όμως είναι σημαντικό να συνεχίσει να είναι η αγάπη τους, η σύμπνοια, η διάθεση για τη δημιουργία μιας νέας μορφής οικογένειας όπου και οι δυο γονείς θα βάζουν τα δικά τους λιθαράκια με γνώμονα τη ομαλή προσαρμογή και συναισθηματική ανάπτυξη του/των παιδιού/παιδιών τους.
Σ’ευχαριστώ για το χρόνο σου,
Επικοινωνία με τον συντάκτη
