Επίδραση γονέων στα παιδιά: συναισθηματική ανάπτυξη
Η επίδραση των γονέων στην συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού από τη σκοπιά της Ψυχανάλυσης – γράφει η Μαριαλένα Νιάκαρη – Ψυχοπαιδαγωγός Προσχολικής Ηλικίας.
Έχουμε μελετήσει την συμπεριφορά των παιδιών, τα πάμε σε θεραπευτές, διαβάζουμε βιβλία, τρέχουμε σε σεμινάρια. Οι γονείς τα πηγαίνουν ωδείο, καράτε και κολυμβητήριο, για να απασχοληθούν ‘ποιοτικά’ και να κοινωνικοποιηθούν. Είναι συνεχώς από πάνω τους, τα αγαπάνε ασφυκτικά πολλές φορές ή δεν τα αγαπούν αρκετά.
Πόσο επηρεάζουν άραγε οι γονείς τα παιδιά τους; Παρακάτω ακολουθούν διάφορα παραδείγματα και αναφορές σε όλο το κείμενο, από το βιβλίο <<Ψυχανάλυση και Εκπαίδευση>> του Ζωρζ Μοκό αλλά και δικές μου προσωπικές πινελιές όσον αφορά τη σχέση γονέων και παιδιών. Enjoy…!
Οι μισές από τις αποτυχημένες ψυχοθεραπείες παιδιών…
οφείλονται στην αδυναμία των ψυχοθεραπευτών να μεταβάλουν τις ασυνείδητες επιθυμίες των γονέων. Πάρα πολλές φορές, βλέπουμε γονείς, στο όνομα της <<αγάπης>> να κρατούν το παιδί υπό την εξάρτησή τους. Η ιδέα του να οδηγήσεις το παιδί στην αυτονομία, την προσωπική του εξέλιξη και ανεξαρτησία, σημαίνει πως το αγαπάς τόσο πολύ που χαίρεσαι να τα καταφέρνει και μόνο του. Είναι κάπως τρομαχτικό. Γιατί είσαι πρόθυμος να το δεις να <<μπορεί>> και χωρίς εσένα. Τόσο πολύ το αγαπάς! Που πλέον ξεπερνάει η αγάπη σου τα όρια του εγωκεντρισμού. Αν είχαμε κατανοήσει αυτό, τότε τα πράγματα στην οικογένεια θα ήταν πιο απλά.
Ασυνείδητα λοιπόν, το απεγνωσμένο ενδιαφέρον των γονέων
για έλεγχο, σωστή συμπεριφορά του παιδιού αλλά και των ίδιων απέναντι στο παιδί συνεχώς (τελειότητα-δηλαδή), είναι η δική τους επιθυμία για κάτι που ίσως στο παρελθόν δεν έλαβαν ως παιδιά από τους δικούς τους γονείς, ή μία ανάγκη για να κατακτήσουν κάτι! Η ψυχανάλυση βοηθά στην αποκωδικοποίηση των τρόπων έκφρασης του ασυνείδητου.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα…
μιας μαμάς η οποία λέει στη φίλη της πως δε θέλει να λέει <<όχι>> στο παιδί της ποτέ, ούτε θέλει να του στερήσει τίποτε και γενικώς προσπαθεί να αποφύγει οποιαδήποτε συμπεριφορά της θυμίζει την συμπεριφορά που είχαν οι δικοί της γονείς, με τους οποίους η ίδια, πιθανόν, να μην έχει καλή σχέση. Το παιδί από την άλλη μεριά, μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον όπου μαθαίνει πως το <<όχι>> είναι κάτι κακό, (και ιδιαίτερα σε μία κοινωνία που το <<όχι>> πρέπει να ακούγεται και να γίνεται σεβαστό) δεν νιώθει ασφάλεια και σταθερότητα. Η μαμά πιστεύει πως έτσι δείχνει την αγάπη της για το παιδί της, δεν αντιλαμβάνεται όμως πως δεν έχει λύσει τις δικές της ανασφάλειες και προβάλλει αναγκαστικά και μη, μία συμπεριφορά για να καλύψει τις δικές τις πληγές από όταν ήταν η ίδια παιδί.
Είναι λοιπόν πιο αποτελεσματικό ένας γονέας να λύνει πρώτα τα δικά του συναισθηματικά κενά κι απωθημένα, πάρα να ψάχνει να βρει το πρόβλημα και τη λύση στην συμπεριφορά του παιδιού του.
Πάμε τώρα να δούμε τους διαφορετικούς ρόλους που παίζουν στην ζωή του παιδιού, ξεχωριστά η μητέρα και ο πατέρας και σε επόμενο άρθρο θα αναφέρουμε τη σημαντικότητα της σχέσης που έχει το ζευγάρι μεταξύ του.
Σύμφωνα με την ψυχανάλυση:
Μητέρα
Ακούμε συχνά πως μια μαμά, είναι καλή και ευαίσθητη και προσφέρει φροντίδα στο παιδί της. Και έτσι είναι. Η μητρική ευαισθησία είναι αυτή που διαμορφώνει τη σχέση μητέρας-παιδιού. Η μητέρα είναι η συνεχής πηγή πρόκλησης και ερεθισμάτων. Οι αντιδράσεις της, η συναισθηματική της κατάσταση και το πώς η ίδια τοποθετεί τον ρόλο και τον εαυτό της στη σχέση αυτή, έχουν καταλυτική σημασία. Η μητέρα και το παιδί, πριν καν γεννηθεί, είναι ένα. Πρέπει να είναι ένα. (βλ. Δεσμό Προσκόλλησης στο internet). Το νεογέννητο <<βλέπει>> τη μαμά ως πηγή ικανοποίησης, τροφής αλλά και των υπόλοιπων αναγκών του. Ωστόσο θα περάσει μια συναισθηματική δοκιμασία, όταν στο μέλλον θα πρέπει να νιώσει τη μητέρα του ξεχωριστή από αυτό. Η μαμά λοιπόν είναι ευαίσθητη και εξαιτίας αυτής της βιολογικής ευαισθησίας της, μπορεί πολλές φορές να αντιμετωπίσει το παιδί της ως αντικείμενο ιδιοκτησίας. Έτσι πολλές φορές το παιδί υπάρχει μόνο μέσα από τα μάτια της μητέρας και όχι ως αυτόνομος άνθρωπος.
Όταν μάλιστα μια μητέρα στερείται των υπόλοιπων κοινωνικών σχέσεων…
(φιλία, ερωτική σχέση με τον πατέρα κ.α), αποζητά τις σχέσεις αυτές στο παιδί της. Δεν έχουν όμως όλες οι μητέρες την ίδια συμπεριφορά. Υπάρχει η κτητική μαμά, η μαμά που απορρίπτει το παιδί της ή η μαμά με συναισθηματικές διακυμάνσεις. Καταλαβαίνουμε αυτομάτως εδώ, ότι ανάλογα το <<πρόσωπο>> που φορά η μητέρα, ανάλογες θα είναι και οι ψυχολογικές αντιδράσεις του παιδιού αλλά και η επίδραση στην ψυχολογία του. Πολλές φορές το παιδί καλείται να παίξει το ρόλο της μητέρας στη θέση της, όταν εκείνη είναι συναισθηματικά ανώριμη να αναλάβει τις ευθύνες που απαιτεί η μητρότητα. Όλη η ψυχοσύνθεση του παιδιού λοιπόν, διαμορφώνεται ανάλογα με την ψυχοσύνθεση της μητέρας. Το μητρικό πρότυπο είναι απόλυτα σημαντικό στη ζωή του παιδιού. Γι’ αυτό πρέπει να φροντίζουμε το πρότυπο αυτό να είναι υγιές και συναισθηματικά ενεργό.
Φανταστείτε μόνο αυτό:
Η απώλεια της μητέρας, δεν μπορεί να αντικατασταθεί ούτε και να συμπληρωθεί μετέπειτα με άλλες διαφορετικές φροντίδες που μπορεί να λάβει το παιδί. Ένα τέτοιο παιδί νιώθει μόνο και αβοήθητο, χωρίς στήριγμα…Χάνεται όλος του ο κόσμος. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν θα μπορέσει να σταθεί στα πόδια του και να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις με τους γύρω του. Θα κουβαλά όμως πάντοτε ένα συναισθηματικό κενό αναντικατάστατο, που μόνο εκείνο μπορεί να ορίσει και να αισθανθεί.
Η ασυνείδητα ασφαλής μητέρα, η οποία αγαπά με δοτική και υγιή αγάπη, μπορεί να νιώσει το παιδί της σαν έναν σκοπό, όχι σαν μέσο. Οι προσωπικές τις ικανοποιήσεις έρχονται μετά από εκείνες του παιδιού. Είναι ικανή να αγαπήσει το παιδί της πέρα από τον εαυτό της, γιατί μπορεί, λόγω της ωριμότητάς της, να ζήσει μια ικανοποιητική ενήλικη συναισθηματική ζωή. [εδώ βλέπουμε πως η ίδια η ωριμότητα της μητέρας, είναι αυτή που δημιουργεί μία υγιή σχέση μεταξύ εκείνης και του παιδιού της].
Σύμφωνα με την ψυχανάλυση:
Πατέρας
Για τον πατέρα, το παιδί μπορεί να μοιάζει και ως επιβεβαίωση του ανδρισμού του. Αντιπροσωπεύει τη δύναμη. Δύναμη όμως γαλήνια που θα βοηθήσει το παιδί να νιώσει ασφάλεια και σιγουριά, όχι με επιβολή κι αυταρχικότητα. Ο ρόλος του πατέρα είναι διαφορετικός από της μητέρας και πρέπει να είναι. Εάν μία μητέρα για παράδειγμα υποκαθιστά τον πατέρα, διαταράσσεται όλη η οικογένεια, είτε γιατί η μητέρα υποτιμά τον πατέρα ως ανίκανο είτε γιατί ο πατέρας απουσιάζει και παραχωρεί τον ρόλο του. Η δύναμη αυτή του πατέρα έχει συμβολική φύση. Μία δύναμη που χωρίς αυτή δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν με απόλυτα λειτουργικό τρόπο τα υπόλοιπα μέλη. Ο πατέρας δεν πρέπει να φωτογραφίζεται ως ένα σκληρό και απόμακρο μέλος της οικογένειας. Αντιθέτως, η συμπεριφορά του πατέρα προς την έγκυο σύντροφό του και μητέρα μετέπειτα, δεν είναι καθόλου λιγότερο σημαντική και ευαίσθητη από αυτή της μητέρας, καθώς προστατεύει τη σχέση μητέρας-παιδιού, φροντίζει την έγκυο σύντροφό του, μεταδίδει την ηρεμία του και την ασφάλειά του προς εκείνη και αυτά τα θετικά συναισθήματα, περνούν και στο έμβρυο αλλά και το παιδί μετέπειτα.
Ο πατέρας γίνεται σεξουαλικό πρότυπο
για τ’ αγόρια και βοηθάει στην ανεύρεση του φύλου για τα κορίτσια. Έχει παρατηρηθεί ότι σε παιδιά που ο πατέρας τους ήταν απών φυσική ή ψυχολογική απουσία, τα αγόρια αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην ανεύρεση του ανδρισμού τους, ενώ τα κορίτσια δεν είχαν αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στο άλλο φύλο. Έτσι, ένας πατέρας δεν μπορεί να διαπαιδαγωγήσει σωστά τα παιδιά του, αν και ο ίδιος δεν έχει ξεκαθαρίσει τη στάση του προς τις γυναίκες, τους άντρες και κυρίως προς τον εαυτό του. [Θέλω να κάνω μία δική μου σημείωση εδώ και να τονίσω πως ο ‘ανδρισμός’ δεν έχει να κάνει με τις μελλοντικές σεξουαλικές προτιμήσεις του αγοριού, αλλά με την ειλικρίνεια, τον σεβασμό, το πώς βλέπει το αγόρι τον εαυτό του, την αυτοπεποίθησή του και πολλά άλλα..] Από την άλλη πλευρά έχει διαπιστωθεί πως ένα πατέρας ο οποίος είναι απόμακρος, ψυχρός ή συναισθηματικά απών, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στη ζωή του παιδιού, χειρότερες ακόμα κι από αυτές της μητέρας. Η σχέση του παιδιού με τον πατέρα είναι αυτή που θα βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει το αίσθημα της αποδοχής, της αυτοεκτίμησης αλλά και τον συμβολισμό της δύναμης όπως είδαμε παραπάνω. Όταν ο πατέρας δεν είναι ικανός να μεταφέρει αυτά τα θετικά αισθήματα στο παιδί, τότε το παιδί αρχίζει να αμφιβάλλει για τον εαυτό του και να έχει μειωμένη αυτοεκτίμηση, ακριβώς γιατί το άτομο που θαύμαζε περισσότερο από όλους και που το είχε ως πρότυπο δύναμης και σταθερότητας, δεν του επιβεβαίωσε ποτέ τα αισθήματα αυτά.
Ένας άντρας ώριμος ακόμα κι αν δεν επιθυμεί συνειδητά ένα παιδί για υλικούς ή κοινωνικούς λόγους, μπορεί ασυνείδητα να το ανέχεται πολύ καλά. Ενώ ένα παιδί συνειδητά επιθυμητό από έναν ανώριμο πατέρα γίνεται ουσιαστικά αιτία διαταραχών ξυπνώντας στο πατρικό ασυνείδητο παιδικές αγωνίες.
[εδώ βλέπουμε πως η ωριμότητα του πατέρα είναι αυτή που δημιουργεί μία υγιή σχέση με το παιδί και όχι απλώς το να θέλει ο άνδρας να γίνει πατέρας].
Έχουμε δει μητέρες, απόμακρες και καθόλου στοργικές. Μητέρες από την άλλη που το παιδί τους αποτελεί αντικείμενο ενασχόλησης. Μπαμπάδες καλούς, σταθερούς και τρυφερούς. Αλλά και μπαμπάδες απόλυτους και αυταρχικούς. Μητέρες ευαίσθητες κι αυθόρμητες.
Και από όλα αυτά που είπαμε και αναλύσαμε, αλλά και μέσα από τις δικές μου προσωπικές πικρές και γλυκές εμπειρίες της ζωής θέλω να πω πως…
οι γονείς είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες διαμόρφωσης της κοινωνίας που ζούμε και θα ζήσουμε. Διαμορφώνουν το μέλλον και τους πολίτες του αύριο. Οι γονείς είναι όλος ο κόσμος του παιδιού και ταυτόχρονο ο ίδιος ο κόσμος που θα ζήσει το παιδί στο μέλλον. Είναι εκείνοι που δείχνουν στο παιδί τον δρόμο για την εύρεση του εαυτού του. Είναι πάρα πολύ σημαντικό λοιπόν, οι γονείς που διαβάζουν αυτό το άρθρο να φροντίζουν τον εαυτό τους. Να αντιληφθούν το ρόλο τους ως γονείς. Να φροντίζουν να είναι πρώτα εκείνοι καλά μέσα τους γιατί αν δεν το κάνουν οι ίδιοι, ίσως κάποια μέρα κληθεί το ίδιο το παιδί να το κάνει για αυτούς. Ας μην ξεχνάμε πως όλοι υπήρξαμε κάποτε παιδιά. Και το παιδί αυτό πρέπει να το φροντίζουμε διαρκώς γιατί θα υπάρχει για πάντα μέσα μας. Είναι πολύ σημαντικό η αγάπη που παρέχετε λοιπόν στο παιδί σας, να είναι υγιής και ισορροπημένη. Για να γίνει αυτό πρέπει να ισορροπήσετε τον δικό σας ψυχικό κόσμο πρώτα. Να βρείτε και να αγαπήσετε τον εαυτό σας, όχι επειδή το λέω εγώ ή η ψυχανάλυση αλλά επειδή έτσι πρέπει. Αν μπορούμε να πούμε ότι <<πρέπει>> κάτι οπωσδήποτε να κάνετε μετά από αυτό το άρθρο!
