Γιατί μας δυσκολεύει τόσο πολύ η αλλαγή;
Μεγάλη Αλλαγή ή Μικρά Βήματα; Αποτέλεσμα ή Διαδικασία; – γράφει η Έβελυν Πατσιούρα, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια.
Πολλοί άνθρωποι παραμένουμε προσκολλημένοι στο παρόν και στο ίδιο προβλέψιμο, αναποτελεσματικό μοτίβο, περιμένοντας να συμβεί μία αξιοσημείωτη αλλαγή. Κάνουμε δηλαδή το ίδιο πράγμα που έχει αποδειχθεί επανειλημμένα μη βοηθητικό, αλλά προσδοκούμε διαφορετικά αποτελέσματα. Επιθυμούμε να αλλάξει κάτι στο περιβάλλον ή στη διάθεσή μας, προκειμένου να εγκαταλείψουμε την αδράνεια και να βγούμε στη δράση. Δηλαδή, να τακτοποιηθούν όλα μονομιάς, χωρίς προσωπική εμπλοκή και μόλις αυτό συμβεί να συνεχίσουμε από το ίδιο σημείο. Θέλουμε να αλλάξουμε, αλλά χωρίς να αλλάξουμε. Μάλλον θέλουμε να παραμείνουμε όπως είμαστε αλλά χωρίς να επηρεαζόμαστε από τα δεδομένα προβλήματά μας. Τότε ίσως επιζητούμε τη λήθη παρά την αλλαγή. Αρκετά συχνά, ακούμε στα θεραπευτικά δωμάτια ή σε κοινωνικές συζητήσεις, ανθρώπους να λένε πως περιμένουν να νιώσουν καλύτερα για να σηκωθούν από το κρεβάτι, να πάνε για τρέξιμο ή να δοκιμάσουν κάτι καινούργιο. Όμως, όχι. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Όχι με αυτή τη σειρά. Χρειάζεται να σηκωθείς από το κρεβάτι, να αντισταθείς στην ευκολία της στιγμής και να βγεις στη δράση, γιατί με τον τρόπο αυτό θα σπάσεις το φαύλο κύκλο ανεπιτυχών πρακτικών που επιδεινώνουν τη διάθεσή σου.
Ο ρόλος των προσδοκιών που σαμποτάρουν τη διαδικασία
Πολλές φορές σκεφτόμαστε την αλλαγή με συγκεκριμένο και απόλυτο τρόπο. Τη φανταζόμαστε σαν κάτι μεγάλο και δύσκολο που θα επηρεάσει αρνητικά ή και θετικά τη ζωή μας, σε κάθε περίπτωση όμως με μεγάλο προσωπικό κόστος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να φοβόμαστε το “πως” και να μας τρομάζει το “μετά”.
Πως θα αλλάξουμε; Πως ξέρουμε αν θα μας αρέσει η αλλαγή; Πως θα είναι ο εαυτός μας μετά; Τι θα γίνει εάν δεν μας αρέσει η νέα κατάσταση και πως θα επανέλθουμε στην προηγούμενη ζωή μας; Και αν τελικά αλλάξουμε, πως θα μοιάζει η ζωή χωρίς τα γνώριμα προβλήματά μας; Και κυρίως, πως θα καταφέρουμε να συγκεντρώσουμε όλη αυτή την ενέργεια που χρειάζεται για να εκπληρώσουμε τους στόχους μας και να φτάσουμε στη δική μας επιθυμητή αλλαγή;
Αυτό το σκεπτικό σίγουρα μας αποδυναμώνει, και πολλές φορές το θέτουμε σαν μονάδα μέτρησης της αλλαγής. Έτσι, εάν κάτι δεν έχει αυτό τον αποδιοργανωτικό χαρακτήρα, δεν το λογαριάζουμε για αλλαγή και νιώθουμε στάσιμοι σαν τη γάτα που κυνηγάει την ουρά της. Καταλήγουμε να χρησιμοποιούμε έναν απόλυτο τρόπο σκέψης και να διατηρούμε μη ρεαλιστικές προσδοκίες, σκεπτόμενοι πως αυτό που θέλουμε να κάνουμε πρέπει και να μας δυσκολέψει. Αυτό μας καθιστά απρόθυμους να δεσμευτούμε και αντιστεκόμαστε φοβικά στην εξέλιξή μας. Όμως, δεν είναι όλες οι αλλαγές απότομες, μεγάλες, χρονολογικά τοποθετημένες σε ένα σημείο του διηνεκούς, μετρήσιμες ή αποδιοργανωτικές. Πολλές φορές, αυτές που είναι στο χέρι μας να προκαλέσουμε, είναι σταδιακές, ανεπαίσθητες και απαιτούν από μας μεγάλη επαναληψιμότητα και δέσμευση για να ενσωματωθούν στη ζωή μας και να μας διαμορφώσουν εκ νέου. Ίσως να χρειάζεται να σκεφτούμε πως η αλλαγή, δεν είναι το ζητούμενο, αλλά το αποτέλεσμα. Το τελικό προϊόν στο οποίο καταλήγει κανείς, εκπληρώνοντας ενδιάμεσους στόχους.
Μήπως, η επιθυμητή αλλαγή είναι τελικά, το αποτέλεσμα της δέσμευσης στη δράση;
Και ενδεχομένως, όλοι θέλουμε να αλλάξουμε αλλά λίγοι αναγνωρίζουμε τα ενδιάμεσα στάδια της εξέλιξης γιατί πιστεύουμε πως η αλλαγή πρέπει να είναι ραγδαία και οτιδήποτε δεν ανταποκρίνεται σε αυτή την πεποίθηση δεν εκλαμβάνεται ως τέτοια. Έτσι, χάνουμε το σημαντικό μεσοδιάστημα στο οποίο συντελείται όλη η προσπάθεια, η πρόοδος και η σημαντική αποδέσμευση από οτιδήποτε μας κρατούσε αιχμάλωτους στο παρελθόν.
Η σημασία των μικρών βημάτων
Αν κάτι είναι σημαντικό να κρατήσουμε από τις ανατολικές φιλοσοφίες και την ιαπωνική κουλτούρα, είναι η μέθοδος Καϊζέν. Δηλαδή, τη σημαντικότητα των μικρών βημάτων και της συνεχούς βελτίωσης προς τον επιθυμητό στόχο. Η Ιαπωνία, μία χώρα που καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου κατάφερε να ανακάμψει και να αναδειχθεί σε οικονομική δύναμη χάριν σε αυτή τη φιλοσοφία. Δε χρειάζεται να προβούμε σε δραστικές τροποποιήσεις. Δε χρειάζεται να απαιτούμε από τον εαυτό μας να ανταποκριθεί σε ανελαστικά πρότυπα. Δε χρειάζεται να σαμποτάρουμε καμία προσπάθεια όσο μικρή και αν είναι γιατί η επιθυμητή αλλαγή, δηλαδή ο τελικός στόχος, δεν είναι ένα παγόβουνο που ξεπροβάλλει απροειδοποίητα μπροστά μας αλλά ένα ψηφιδωτό που συμπληρώνουμε με συνέπεια κάθε μέρα.
Πολλές φορές, αναζητούμε ασυναίσθητα ακόμα και στις θεραπευτικές μας συνεδρίες, μία έτοιμη λύση. Ένα αντίδοτο το οποίο θα εξουδετερώσει ως διά μαγείας τα προβλήματά μας. Και πραγματικά ξαφνιαζόμαστε όταν καλούμαστε να αντικρίσουμε τη μεγάλη εικόνα και να αντικρίσουμε την εξέλιξή μας. Αυτό βέβαια, δεν είναι τόσο παράταιρο για το δυτικό μας πολιτισμό. Θέλουμε γρήγορα, άμεσα, επιτυχή και μετρήσιμα αποτελέσματα. Κάποιες φορές όμως, χρειάζεται να σκύψουμε συμπονετικά πάνω από τον εαυτό μας και να καταλάβουμε, πως η αλλαγή δεν αναφέρεται πάντα σε ένα μετρήσιμο αποτέλεσμα. Δε χρειάζεται να είναι μεγάλη και ολοκληρωτική για να είναι αλλαγή. Άλλωστε σε αυτές τις περιπτώσεις αποδεικνύεται μακροπρόθεσμα μη βιώσιμη.
Αλλαγή είναι οτιδήποτε μας θέτει σε κίνηση, σε κατάσταση ροής, οτιδήποτε μας μετακινεί από το σημείο μηδέν.
Είναι εντάξει να κάνουμε ένα βήμα τη φορά, είναι εντάξει να υποτροπιάσουμε και να ξανά προσπαθήσουμε. Είναι σημαντικό, να υπολογίζουμε τα μικρά βήματα. Είναι εντάξει να έχουμε το δικό μας ρυθμό και να αφουγκραζόμαστε την ετοιμότητά μας για κινητοποίηση.
Είναι πράγματι δελεαστικό να βρίσκουμε λύση στα προβλήματά μας. Όμως, δεν υπάρχει πάντοτε λύση για κάθε πρόβλημα.
Και τι θα συμβεί με τα προβλήματά που απλά δεν έχουν λύση;
Τι θα συμβεί με όλα εκείνα που δεν ελέγχουμε εμείς; Και είναι πράγματι πολλά. Για την ακρίβεια είναι πολύ λίγα αυτά που μπορούμε πραγματικά να ελέγξουμε. Τότε ίσως, χρειάζεται να μετατοπίσουμε το κέντρο βάρους. Από την εστίαση στη λύση, στην εστίαση στη αλλαγή. Από την εστίαση στη γρήγορη, ανυπόμονη, ριζική αλλαγή στην ανεπαίσθητη, απαρατήρητη αλλά καθημερινή και πιστή δέσμευση στη δράση. Άλλωστε αυτό δεν ορίζει την προσωπική μας εξέλιξη; Γιατί η προσωπική εξέλιξη δεν είναι ένα μετρήσιμο αποτέλεσμα αλλά η καθημερινή δέσμευση στο κάθε σήμερα που θα μας μεταφέρει πιο κοντά στην εκπλήρωση του ιδανικού εαυτού μας.
Μεγάλη Αλλαγή VS Μικρά Βήματα
Ναι, η μεγάλη αλλαγή είναι πάντοτε αποσταθεροποιητική για τον εαυτό και τον περίγυρό μας. Σε πρώτη φάση, είναι απειλητική και αμήχανη γιατί μας απομακρύνει από τον αυτόματο πιλότο του νου και απαιτεί από εμάς να συμπεριφερόμαστε σκόπιμα! Κάθε αλλαγή, μέχρι να ενσωματωθεί στο νέο ρεπερτόριο συμπεριφορών μας, αποτελεί μία επιτηδευμένη προσπάθεια να δράσουμε με τον επιθυμητό τρόπο.
Ο εγκέφαλός μας θα αντισταθεί γιατί αυτό είναι προγραμματισμένος να κάνει. Μας ελκύει το παλιό και οικείο αλλά δυσλειτουργικό. Οτιδήποτε νέο μας τρομάζει και μας ξεβολεύει, γιατί χρειάζεται να σκεφτούμε, να δράσουμε και να μεταβολίσουμε τα νέα δεδομένα. Στη θέαση του διαφορετικού και του αγνώστου, ο εγκέφαλός μας αντιδρά επιβιωτικά, ως εάν να βρίσκεται αντιμέτωπος με μία απειλή. Τότε ενεργοποιείται μία εγκεφαλική δομή που ονομάζεται αμυγδαλή και αντιπροσωπεύει το εσωτερικό σύστημα συναγερμού. Καθετί άγνωστο ακόμα και μία επιθυμητή αλλά ανοίκεια διαφοροποίηση, θέτει τον εαυτό μας σε εγρήγορση και επιζητούμε να επιστρέψουμε στην ασφάλεια του παρελθόντος γιατί καρτερεί πάντα ο φόβος της αποτυχίας.
Δεν είναι παράλογο που ο εγκέφαλός μας έχει προδιάθεση στην αρνητικότητα.
Έτσι εξελίχθηκε και έφτασε ως εδώ. Αντίθετα, τα μικρά βήματα μπορεί να τα υποτιμούμε αλλά μας προσφέρουν αυτή την ισορροπία που έχουμε ανάγκη σε περιόδους αποσταθεροποίησης.
Πως μπορούμε να σπάσουμε το φαύλο κύκλο;
Ας ξεκινήσουμε με αυτό το πρώτο βήμα. Την επανανοηματοδότηση της αλλαγής και της διαδρομής. Χρειάζεται πραγματικά, να φτάσουμε στον τελικό προορισμό για να αναγνωρίσουμε ότι έχουμε αλλάξει; Τι συμβαίνει με τα στάδια – ενδιάμεσους σταθμούς σε αυτό το ταξίδι; Ο τελικός προορισμός είναι ένα νέο status quo ή μήπως ένα σημείο στον ορίζοντα που χρειαζόμαστε για να μας θέτει σε κατάσταση ροής και να μας δίνει το έναυσμα να βελτιωνόμαστε καθημερινά μέσα από μικρά βήματα;
Αλλάζω σημαίνει ρέω. Γρήγορα ή αργά. Ραγδαία ή σταδιακά. Ο καθένας με το δικό του ρυθμό. Τα μικρά βήματα δεν οδηγούν απευθείας στο στόχο αλλά είναι απαραίτητα και σταθεροποιητικά.
Επικοινωνία με τον συντάκτη“Ένα ταξίδι χιλίων χιλιομέτρων, ξεκινά πάντα με ένα βήμα”
Λάο Τσε
