Γονέας: οι 4 τύποι – Ρουμελιώτη Ελένη.

Γονέας: Τί τύπος γονέα είσαι; – γράφει η Ψυχολόγος – Ρουμελιώτη Ελένη.

Πιστεύοντας ότι δεν την βλέπει κανείς, η Α. («Άρτεμις») πήγε στο δωμάτιο της αδελφής της να ψάξει τα γλυκά που είχε κρύψει από την χριστουγεννιάτικη γιορτή του σχολείου. Ενώ έτρωγε το τελευταίο σοκολατάκι, μπήκε στο δωμάτιο η μητέρα της.

Αν ήσασταν η μητέρα της Α., ποιά από τις παρακάτω θα μπορούσε να είναι η αντίδρασή σας;

1. Θα λέγατε στην Α. να πάει αμέσως στο δωμάτιο της και ότι θα στερηθεί το αρκουδάκι της, με το οποίο κοιμάται κάθε βράδυ.

2. Θα της λέγατε ήρεμα ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό και δεν πρέπει να το ξανακάνει.

3. Θα της εξηγούσατε ότι η αδελφή της θα στεναχωρηθεί που της έφαγε τα γλυκά και θα της ζητούσατε να πάει για μία ώρα στο δωμάτιο της.

4. Θα αγνοούσατε την πράξη της και θα αφήνατε τα παιδιά να λύσουν μόνα τους το πρόβλημα.

Κάθε μία από αυτές τις τέσσερις εναλλακτικές υποθέσεις αντανακλά στους τέσσερις τρόπους ανατροφής, που έχει σημειώσει η Diana Baumrind και αργότερα η Εleanor Maccoby. Έναν γονέα μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε ως:

αυταρχικό/απολυταρχικό,

παραχωρητικό/ανεκτικό,

διαλεκτικό/δημοκρατικό και

αδιάφορο/αμέτοχο.

Ο αυταρχικός γονέας

Οι αυταρχικοί/απολυταρχικοί αντιδρούν όπως στην πρώτη περίπτωση. Είναι αυτοί που απειλούν το παιδί με τιμωρίες για κάθε «κακή» συμπεριφορά. Επιβάλλουν ποινές και είναι ψυχροί. Αυτός ο τύπος γονέα θεωρεί πολύ σημαντική την υπακοή των παιδιών σε κανόνες και δεν ανέχεται καμία διαφωνία επ’αυτών. Θέτουν υπερβολικά όρια στη ζωή του παιδιού και δεν ενισχύουν την ανάγκη του να αυτονομηθεί, ώστε να μεταβεί ομαλά στην ενήλικη ζωή. Επικρίνουν και αποδοκιμάζουν τη συναισθηματική έκφραση των παιδιών τους. Τονίζουν συνεχώς την ανάγκη να συμμορφώνονται τα παιδιά στα πρότυπα καλής συμπεριφοράς. Θεωρούν πως τα παιδιά για να επιβιώσουν χρειάζεται να είναι συναισθηματικά σκληρά. Γενικότερα, οι γονείς αυτοί δεν επιθυμούν την ύπαρξη έντονων συναισθημάτων, είτε ευχάριστων είτε δυσάρεστων, θεωρώντας πως αυτά κάνουν τους ανθρώπους ευάλωτους.

Τα παιδιά των αυταρχικών γονέων είναι εσωστρεφή και τείνουν να μην είναι φιλικά προς τους συνομηλίκους τους. Τα κορίτσια των αυταρχικών γονέων είναι συνήθως υπερβολικά εσωστρεφή και τα αγόρια ασυνήθιστα εχθρικά.

Ο παραχωρητικός γονέας

Οι παραχωρητικοί/ανεκτικοί δεν θέτουν καθόλου όρια, όπως στην δεύτερη περίπτωση. Οι γονείς αυτοί δεν θεωρούν σημαντική την ύπαρξη της τιμωρίας, γι’αυτό και δεν την επιβάλλουν. Συμπεριφέρονται ήπια, είναι «γεμάτοι» αποδοχή, αλλά φαίνεται πως δεν απαιτούν πολλά από τα παιδιά τους και δεν θεωρούν ότι αυτά έχουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για το πώς θα εξελιχθούν. Προσφέρουν παρηγοριά για τα δύσκολα συναισθήματα, που βιώνουν τα παιδιά τους, θεωρούν, όμως, ως μόνη λύση απλά να τα ξεπεράσουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη διδάσκουν στο παιδί μεθόδους επίλυσης προβλημάτων, ενισχύοντας πιο παθητικές αντιδράσεις. Επιτρέπουν χωρίς να καθοδηγούν τα παιδιά. Αντιδρούν στην πραγματικότητα και οι ίδιοι παθητικά και δεν καταφέρνουν να τα στηρίξουν αποτελεσματικά, παρόλο που είναι θερμοί και δείχνουν ζεστασιά.

Τα παιδιά των παραχωρητικών γονέων τείνουν να είναι εξαρτημένα, βιώνουν συνεχώς αρνητικά συναισθήματα και δεν γνωρίζουν πώς να τα αντιμετωπίσουν. Έχουν μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και έλλειψη αυτό- ελέγχου.

Ο διαλεκτικός γονέας

Στην τρίτη περίπτωση, οι διαλεκτικοί/ δημοκρατικοί γονείς είναι θερμοί και σταθεροί. Θέτουν σαφή και συνεπή όρια και εμμένουν για την τήρηση τους. Τείνουν να είναι αυστηροί, όπως οι αυταρχικοί/ απολυταρχικοί γονείς, αλλά εκφράζουν πλήρως την αγάπη τους και είναι υποστηρικτικοί. Αποδέχονται τα συναισθήματα των παιδιών τους, είναι πρόθυμοι να συζητήσουν μαζί τους γι’ αυτά, αποδέχονται την άποψή τους και επικοινωνούν ανοιχτά την δική τους. Διαπαιδαγωγούν συναισθηματικά τα παιδιά τους και πιστεύουν πως τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι ευκαιρία να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα οικειότητας. Οι ίδιοι είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα δικά τους συναισθήματα και αισθάνονται άνετα με το να τα εκφράσουν. Δίνουν τον απαραίτητο χρόνο στα παιδιά να αντιληφθούν τα συναισθήματά τους και δεν τους επιβάλλουν πως θα νιώσουν. Δεν λύνουν τα προβλήματα για λογαριασμό τους· αντίθετα τους διδάσκουν μεθόδους επίλυσης και τα στηρίζουν στην υλοποίηση αυτών των μεθόδων. Αυτός ο τύπος γονέα ενθαρρύνει τις συμπεριφορές του παιδιού που θα το κάνουν ανεξάρτητο. Παρόλο που επιβάλλουν ποινές και όρια, συζητούν με τα παιδιά τους γι’ αυτές και παρέχουν αναλυτικές εξηγήσεις για τους λόγους που τους οδήγησαν να πάρουν τις συγκεκριμένες αποφάσεις.

Τα παιδιά των δημοκρατικών γονέων έχουν την καλύτερη εξέλιξη. Είναι φιλικά και συνεργατικά. Έχουν την ικανότητα να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά τους, να αποδεχτούν τα συναισθήματά τους και να αντιμετωπίσουν μελλοντικές δυσκολίες.

Ο αμέτοχος γονέας

Οι αμέτοχοι/αδιάφοροι γονείς, στην τέταρτη περίπτωση, δε δείχνουν σχεδόν κανένα ενδιαφέρον για τα παιδιά τους. Θεωρούν ότι ο ρόλος τους περιορίζεται στην παροχή τροφής, ένδυσης και στέγης. Συναισθηματικά είναι εντελώς απόμακροι από τα παιδιά τους και αφιερώνουν ελάχιστο χρόνο σε δραστηριότητες φροντίδας. Συνήθως παραβλέπουν τη συναισθηματική κατάσταση των παιδιών, ζητούν την γρήγορη εξαφάνιση των συναισθημάτων που τα δυσκολεύουν και επικεντρώνονται στο πως θα ξεπεράσουν τα συναισθήματα αυτά και όχι στο τι σημαίνουν. Οι ίδιοι οι γονείς φαίνεται να μην έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων, νιώθουν ευάλωτοι να τα εκφράσουν και αβέβαιοι· γι’ αυτό και οι περισσότεροι αποφασίζουν να μην τα αντιμετωπίσουν και αφήνουν τον χρόνο να λύσει τα προβλήματά τους. Δεν θέτουν όρια, ούτε επιβάλλουν τιμωρίες. Στην πιο ακραία μορφή αυτό το είδος ανατροφής καταλήγει στην παραμέληση, που θεωρείται είδος παιδικής κακοποίησης.

Τα παιδιά των αμέτοχων γονέων έχουν τη δυσμενέστερη εξέλιξη. Σε σημαντικό βαθμό διαταράσσεται η συναισθηματική, η γνωστική και η σωματική τους ανάπτυξη.

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο τρόπος ανατροφής των παιδιών είναι πιο σύνθετος. Αν και οι γονικές πρακτικές περιγράφουν γενικά στυλ συμπεριφοράς, οι γονείς αλλάζουν πολλές φορές την πρακτική τους και υιοθετούν στοιχεία και από τα τέσσερα στυλ. Η ίδια η ιδιοσυγκρασία και η συμπεριφορά του παιδιού καθορίζει πολλές φορές τον τρόπο συμπεριφοράς των γονέων.

Η σχέση γονέα-παιδιού είναι αμφίδρομη.