Κανόνες και όρια για παιδιά. Γράφει η Ελένη Ρουμελιώτη
Κάθε παιδί έχει ανάγκη από αγάπη και όρια. Οι κανόνες και τα όρια συμβάλλουν στη δημιουργία ενός σταθερού πλαισίου, όπου το παιδί αισθάνεται ασφάλεια, γνωρίζοντας μέχρι που μπορεί να φτάσει και ποιες είναι οι συνέπειες της συμπεριφοράς του. Σε αντίθεση, οι συχνές διαφωνίες και διαμάχες δεν ωφελούν και δημιουργούν σύγχυση για το ποιά είναι η επιθυμητή συμπεριφορά.
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, τα όρια αναπροσαρμόζονται.
Όσο πιο μικρό, τόσο αυστηρότερα πρέπει να είναι και τα όρια. Για τον λόγο αυτό, οι κανόνες που ισχύουν για τα αδέλφια μπορεί να διαφέρουν. Είναι, λοιπόν, σημαντικό οι κανόνες να διαμορφώνονται από κοινού με τα παιδιά και να αναρτώνται κάπου, ώστε να είναι ορατοί από όλους.
Οι κανόνες πρέπει να είναι απλοί, σαφείς, να σέβονται τις ανάγκες των μελών της οικογένειας, αλλά και την προσωπικότητά τους.
Πολλές φορές, η μη τήρηση των κανόνων ή η εκδήλωση ανεπιθύμητης συμπεριφοράς είναι συνέπεια των αρκετά χαλαρών ορίων ή των υπερβολικά αυστηρών. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει τους κανόνες και βιώνει αρνητικά συναισθήματα, όπως φόβο.
Τα παιδιά δίνουν μεγάλη σημασία όχι μόνο στο περιεχόμενο των απαγορεύσεων, αλλά και στα μη λεκτικά μηνύματα.
Όπως είναι για παράδειγμα ο τόνος της φωνής μας, που μαρτυράει τόσο τις προθέσεις μας όσο και τα συναισθήματά μας. Μια απαγόρευση που επιβάλλεται με αυστηρότητα και φωνές μπορεί να επιφέρει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Προτιμάμε τη λέξη «συνέπεια» και όχι «τιμωρία» για να αποφύγουμε το παιδί να θεωρήσει ότι κάτι του επιβάλλεται. Σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιούμε βία, είτε σωματική είτε λεκτική. Η συμπεριφορά μας εξάλλου είναι πρότυπο για τα παιδιά· δεν μπορούμε να απαγορεύουμε τη βία, ενώ εμείς πρώτοι τη χρησιμοποιούμε.
Προτού δώσουμε μια οδηγία στο παιδί, φροντίζουμε να έχουμε βλεμματική επαφή.
Δεν δίνουμε οδηγίες όταν βλέπει τηλεόραση, τρώει ή διαβάζει. Βεβαιωνόμαστε ότι το παιδί στρέφει την προσοχή του σε εμάς και μας κοιτάζει. Οι οδηγίες πρέπει να είναι σύντομες, σαφείς και ο τόνος της φωνής μας κατηγορηματικός. Παραδείγματος χάρη λέμε «Σε 5 λεπτά να είσαι στο κρεβάτι σου» και αποφεύγουμε να πούμε «Γιατί δεν πας για ύπνο;».
Αποφεύγουμε, επίσης, να δίνουμε πολλές οδηγίες ταυτόχρονα στο παιδί.
Είναι προτιμότερο να δίνουμε μία οδηγία κάθε φορά, ελέγχοντας αν έχει ολοκληρωθεί η προηγούμενη. Εάν παρ΄ όλα αυτά θέλουμε να δώσουμε μια εντολή με πολλά βήματα, όπως η πρωινή ρουτίνα, ιδιαίτερα στα μικρότερα σε ηλικία παιδιά, είναι καλό να προσφέρουμε οπτική βοήθεια για το τι πρέπει να κάνουν.
‘Σύμμαχος των γονέων είναι ο έπαινος,
ο οποίος ενισχύει τις επιθυμητές συμπεριφορές’
Πολλές φορές οι γονείς τείνουν να στρέφουν την προσοχή τους στις ανεπιθύμητες συμπεριφορές του παιδιού. Έτσι, του δημιουργείται η λανθασμένη εντύπωση ότι ο μοναδικός τρόπος να προσελκύσει το ενδιαφέρον των γονιών του είναι επιδεικνύοντας μια αρνητική συμπεριφορά. Για να αποφευχθεί αυτό, σύμμαχος των γονέων είναι ο έπαινος, ο οποίος ενισχύει τις επιθυμητές συμπεριφορές.
Ο έπαινος μπορεί να είναι είτε λεκτικός (π.χ. Μπράβο που έπλυνες σωστά τα δόντια σου), είτε μη λεκτικός (π.χ. ένα χάδι, ένα χαμόγελο). Πρέπει να διατυπώνεται με θετικό τρόπο (π.χ. «Μπράβο που έπλυνες τα χέρια σου» αντί για «Μπράβο που επιτέλους επισκέφθηκες το μπάνιο για να πλύνεις τα χέρια σου»). Στόχος της επιβράβευσης είναι να ξεκαθαρίσει το παιδί ποιές συμπεριφορές αναμένουν οι γονείς από αυτό.
Αντί να πούμε ένα απλό «Μπράβο» χρειάζεται να περιγράψουμε τη συγκεκριμένη συμπεριφορά που επιβραβεύουμε.
Σημαντικό είναι, ακόμη, να προσφέρουμε τον έπαινο αμέσως μόλις παρατηρούμε την επιθυμητή συμπεριφορά. Η αξία του, όμως, χάνεται, όταν δεν χρησιμοποιείται σωστά, εάν παραδείγματος χάρη επαινούμε το παιδί για το παραμικρό.
Στο πλαίσιο του επαίνου, οι ανταμοιβές είναι αυτές που ενισχύουν την επιθυμητή συμπεριφορά. Το είδος της ανταμοιβής μπορεί να είναι υλικό, όπως ένα παιχνίδι. Προτιμότερες είναι, όμως, οι ανταμοιβές, όπως μια δραστηριότητα με φίλους. Το παιδί χρειάζεται να είναι ενήμερο για τον στόχο, δηλαδή την επιθυμητή συμπεριφορά για την οποία του προσφέρεται μια συγκεκριμένη ανταμοιβή.
