Όχι: Όλο λέω «ναι» – Μαρία Τσούτση

ΟΧΙ! ή Το ελάττωμά μου να λέω «ναι» – γράφει η  Μαρία Τσούτση – Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια.

Είσαι από αυτούς που λένε «δεν μπορώ με τίποτα να πω όχι»;

Πολλοί συνηθίζουμε να λέμε «ναι» στους άλλους ακόμα και αν πρόκειται να το μετανιώσουμε αργότερα, καθώς αισθανόμαστε πως μας είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αρνηθούμε κάτι που μας ζητείται.

Με κάποιο τρόπο…

Έχουμε αναπτύξει την πεποίθηση πως οφείλουμε να είμαστε πάντα διαθέσιμοι, πρόθυμοι, ευχάριστοι και καλοσυνάτοι, καταστέλλοντας τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας προκειμένου να λάβουμε μια θερμή ανταπόκριση, αισθήματα αγάπης και σεβασμού ή από τον φόβο  απόρριψης ή εγκατάλειψης.

Η αντίθετη στάση, η άρνηση δηλαδή, ακόμα και αν μας βγαίνει αβίαστα πολλές φορές, θεωρείται ψεγάδι του χαρακτήρα, εγωισμός και έλλειψη κατανόησης.

Τι ισχύει όμως στην πραγματικότητα;

Τι επιπτώσεις έχει στον ψυχισμό μας η συνεχής διαθεσιμότητα;

Γιατί είναι σημαντικά τα προσωπικά όρια και πώς μπορούμε να τα θέσουμε ώστε να διαφυλάξουμε την ακεραιότητά μας;

Ο δοκιμιογράφος Ραλφ Έμερσον είπε πως «Το να είσαι ο εαυτός σου σε έναν κόσμο που προσπαθεί διαρκώς να σε κάνει κάτι άλλο, είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα» και πρόκειται για μια μεγάλη αλήθεια. Βρισκόμαστε σε έναν ατέρμονο αγώνα να προσαρμοστούμε στις προσδοκίες των άλλων, να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της κοινωνίας, να μοιάσουμε ή- και χειρότερα – να ταυτιστούμε με τα κοινωνικά πρότυπα, που στο τέλος παύουμε να είμαστε εμείς

Λέγοντας «ναι» στο ένα, «ναι» στο άλλο, επιτρέπουμε να χειραγωγηθούμε και να χρησιμοποιηθούμε απερίσκεπτα από τους άλλους, να χάσουμε την δική μας ξεχωριστή ταυτότητα, να παραμερίζουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας και ταυτόχρονα αυτό να λαμβάνεται ως μια δεδομένη και καθόλα φυσιολογική συνθήκη.

Οι λόγοι που υιοθετούμε αυτή τη συμπεριφορά είναι ποικίλοι και συχνά μπορεί να συνυπάρχουν παραπάνω από ένας.

Γιατί, λοιπόν, δεν μπορούμε να πούμε «όχι»;

• Θεωρούμε ότι είναι αγένεια να αρνηθούμε κάτι ειδικά εάν μας είναι εύκολο να το πραγματοποιήσουμε. 
• Συνδέουμε την αποδοχή με τη συνεχή ικανοποίηση των άλλων. Αναλαμβάνοντας το ρόλο του «καλού παιδιού» κερδίζουμε την αποδοχή των άλλων, επειδή κατά βάθος φοβόμαστε την απόρριψη. Αισθανόμαστε πως εάν δεν είμαστε χρήσιμοι στους άλλους, θα μας εγκαταλείψουν.
• Προσπαθούμε να αποφεύγουμε τις συγκρούσεις που ενδεχομένως οδηγήσουν σε ρήξη ή καταστροφή της σχέσης μας με τους άλλους, επειδή φοβόμαστε τη μοναξιά. Έτσι, καταπνίγουμε τις πραγματικές μας επιθυμίες , ανάγκες και συναισθήματα.
• Φοβόμαστε την κριτική των υπολοίπων ή ακόμα και την αποκοπή μας από συγκεκριμένες ομάδες εάν δεν προσαρμοζόμαστε στις απόψεις τους.
• Αισθανόμαστε πως οι άλλοι είναι πιο σημαντικοί από εμάς, οπότε είναι σημαντικότερο να τους ικανοποιήσουμε. Αυτή η πεποίθηση συνδέεται με βαθύτερα συναισθήματα, πρώιμες εμπειρίες και τη γενικότερη αυτοεκτίμησή μας
• Ξοδεύοντας χρόνο και ενέργεια για τους άλλους, έχουμε ένα άλλοθι για πράγματα που δεν κάνουμε ή δεν αντέχουμε να κάνουμε. Για παράδειγμα, όταν έχουμε χρόνο με τον εαυτό μας, μπορεί η σκέψη μας να οδηγηθεί σε σκοτεινά και επίπονα μονοπάτια, σε τραυματικές εμπειρίες ή συναισθήματα, τα οποία δεν έχουμε χρόνο  να επεξεργαστούμε και να διερευνήσουμε όταν είμαστε συνεχώς απασχολημένοι με τα θέματα των άλλων.

Ωστόσο, με το να λέμε «ναι» στους άλλους λέμε ουσιαστικά «όχι» στον εαυτό μας.

Λέμε «όχι» σε πράγματα που μας ευχαριστούν, στον ελεύθερο χρόνο μας, στην χαλάρωση και τη ξεκούραση μας.

Λέμε «όχι» στα προσωπικά μας όρια.

Αυτό με τον καιρό έχει ως άμεση συνέπεια να αισθανόμαστε πολύ συχνά άγχος, πίεση και θυμό τόσο με τους άλλους και όσο και με εμάς τους ίδιους. Όλοι μας έχουμε ένα σημείο που το ποτήρι μας ξεχειλίζει και δεν μπορούμε να διαχειριστούμε άλλο στρες και σκάμε. Όταν έρθει η σταγόνα που θα κάνει το ποτήρι μας να ξεχειλίσει, έχουμε δυστυχώς μια άσχημη ή μια υπερβολική αντίδραση, και αυτό διότι τα συναισθήματα μας ήταν τόσο καταπιεσμένα που μοιραία έρχεται η έκρηξη. Και τότε είναι που ακόμα πιο έντονα και δυσάρεστα συναισθήματα κάνουν την εμφάνιση τους. Για αυτούς τους λόγους οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε πως έχουμε το δικαίωμα να ορίζουμε εμείς το πώς θέλουμε να ζήσουμε. Έχουμε το δικαίωμα της άρνησης χωρίς να πρέπει να απολογούμαστε και χωρίς να νιώθουμε την ανάγκη να το κάνουμε.

Η λύση σε όλα αυτά είναι να θέσουμε τα προσωπικά μας όρια.

Τα υγιή όρια συμβάλλουν στην ενδυνάμωση του εαυτού μας, στην σωματική και συναισθηματική μας υγεία. Προστατεύουν την αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό μας και μας βοηθούν να έχουμε εμείς τον έλεγχο της ζωής μας.

Βέβαια, η οριοθέτηση σπάνια είναι ευχάριστη υπόθεση.

Χρειάζεται να καταβάλουμε πολλή προσπάθεια για να μειώσουμε μια συμπεριφορά που έχει παγιωθεί. Κάνοντας, όμως, μικρές αλλά πολύ ουσιαστικές αλλαγές, μπορούμε σταδιακά να τα πετύχουμε. Μερικές από αυτές τις αλλαγές είναι οι εξής:

• Βάζουμε προτεραιότητες

Όταν μας ζητείται κάτι πρέπει να ζυγίσουμε την σοβαρότητα και την αναγκαιότητά του. Αν το να δεχτούμε σημαίνει πώς θα θυσιάσουμε κάτι από τον εαυτό μας, τον προσωπικό μας χώρο ή χρόνο, μπορούμε να μην το δεχτούμε. Αν κάτι δεν είναι εξαιρετικά επείγον ή σοβαρό μπορούμε να το αναβάλουμε προσωρινά.

• Εξηγούμε με ειλικρίνεια.

Με ειλικρινείς συζητήσεις αλλά χωρίς να απολογούμαστε τους λόγους που δεν μπορούμε να δεχτούμε να κάνουμε κάτι. Μιλώντας στους άλλους με ειλικρίνεια και σεβασμό, αφενός μας απαλλάσσει από το άγχος και τις ενοχές που δημιουργεί μια απλή άρνηση και αφετέρου συμβάλλει στο να θέσουμε τα όρια μάς. Παράλληλα, μας βοηθά να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις με τους άλλους , σχέσεις που βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση 

• Λέμε το «όχι» με αυτοπεποίθηση

…ώστε να γίνει απολύτως κατανοητό από τους άλλους πως το εννοούμε περιορίζοντας τις προσπάθειές τους (στην ουσία τους εκβιασμούς τους) να υποκύψουμε.

• Δίνουμε εναλλακτικές.

Εάν μπορούμε και θέλουμε να βοηθήσουμε, αλλά παράλληλα εκείνη τη στιγμή που μας ζητείται δεν είμαστε διαθέσιμοι, μπορούμε να προτείνουμε κάποια εναλλακτική πρόταση. Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε «Καταλαβαίνω ότι χρειάζεσαι κάποιον να ολοκληρώσει αυτή την εργασία άμεσα, ωστόσο αυτή τη στιγμή είμαι αρκετά πιεσμένος. Εάν θα μπορούσες να περιμένεις μέχρι το Σαββατοκύριακο, με χαρά να σε βοηθήσω». Με αυτό τον τρόπο δεν απορρίπτουμε την πρόταση για βοήθεια, αλλά δεν θυσιάζουμε και τον προσωπικό μας χρόνο.

• Αρχίζουμε ένα ταξίδι αυτογνωσίας.

Κάνοντας μια ενδοσκόπηση και μια προσωπική διερεύνηση, μπορούμε να καταλάβουμε από πού πηγάζουν πολλές από τις συμπεριφορές και τις συνήθειές μας. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να μειώσουμε τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές και να τις αντικαταστήσουμε σταδιακά με πιο ωφέλιμες και εποικοδομητικές για εμάς.

Μας αξίζει να ζούμε μια χαρούμενη ζωή, απαλλαγμένη από αχρείαστες υποχρεώσεις που μας αποστραγγίζουν σωματικά και ψυχικά. Προσπαθώντας να ευχαριστήσουμε τους άλλους ξεχνάμε να ευχαριστήσουμε τον εαυτό μας. Ο εαυτός μας όμως είναι ο πρώτος που πρέπει να προστατευθεί. Γι’αυτό ας έχουμε κατά νου αυτό που είπε ο  Paolo Coelho:

«Βεβαιώσου πως όταν λες «ναι» στους άλλους, δεν λες «όχι» στον εαυτό σου..»