Παιδί και Ψυχοθεραπεία – Αμάντα Μπικάκη

Παιδί και Ψυχοθεραπεία

Η Ψυχολόγος Παιδιών & Εφήβων – Ψυχοθεραπεύτρια Αμάντα Μπικάκη, μας απαντά και μας εξηγεί τη σχέση έχουν παιδί και ψυχοθεραπεία.

Αν το παιδί χρειάζεται ψυχοθεραπεία, αυτό σημαίνει πως οι γονείς του είναι άχρηστοι/κακοί/ανίκανοι;

Σας έχει τύχει ποτέ να σας προβληματίζει κάτι και παρ’ όλο που το συζητάτε με τους φίλους σας νιώθετε ότι δεν σας καταλαβαίνουν; Ή ότι οι λύσεις που σας προτείνουν δεν σας βοηθούν;
Αυτό δεν σημαίνει ότι εσείς ή οι φίλιο σας είστε άχρηστοι, κακοί ή ανίκανοι. Απλώς δεν έχει κατανοήσει η μία πλευρά τις ανάγκες της άλλης.

Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά και τη σχέση τους με τους γονείς. Πολλές φορές τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες που οι γονείς δεν μπορούν να κατανοήσουν. Είτε είναι έντονη η ανάγκη τους να τα προστατεύσουν και να τα βοηθήσουν με αποτέλεσμα να κάνουν σπασμωδικές κινήσεις, είτε στην προσπάθειά τους να κάνουν ότι καλύτερο για το παιδί τους υιοθετούν συμπεριφορές που μακροπρόθεσμα έχουν αρνητικές συνέπειες.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο γονέας είναι ανεπαρκής. Αντιθέτως, ότι δεν έχει αντιληφθεί ποιες είναι οι ουσιαστικές ανάγκες της παιδικής ηλικίας και/ή δεν γνωρίζει τους σωστούς τρόπους για να επικοινωνήσει με το παιδί του.
Σε ένα πολύ μικρό ποσοστό οι γονείς έχουν σημαντική παθολογία.

Γίνεται να μάθει ένα παιδί να έχει όρια, χωρίς να φοβάται τους γονείς του;

Υπάρχει μία λανθασμένη εκτίμηση ότι όρια σημαίνει τιμωρία ή ότι τα όρια μπαίνουν μόνο με τιμωρία.
Εάν υιοθετείται αυτή η πρακτική, πέραν του ότι είναι κακοποιητική, σίγουρα θα προκαλέσει αισθήματα φόβου στο παιδί προς τους γονείς.
Υγιής οριοθέτηση σημαίνει ότι ο γονέας επιλέγει κάποιους βασικούς κανόνες/στάσεις ζωής . Σημαντικό: αυτοί ισχύουν για όλη την οικογένεια, όχι μόνο για το παιδί. Για παράδειγμα μιλάμε ευγενικά, ο καθένας είναι υπεύθυνος για την τακτοποίηση των πραγμάτων του κτλ.
Τους κανόνες αυτούς ακολουθούν φυσικές συνέπειες π.χ. «αφού μαζέψεις τα παιχνίδια σου θα πάμε βόλτα» αντί για το τιμωρητικό «αφού δεν τακτοποίησες δε θα δεις τηλεόραση».
Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ενημερώσει το παιδί από πριν, επομένως έχει το δικαίωμα να επιλέξει αν θέλει να υπομείνει ή όχι τη συνέπεια. Στη δεύτερη περίπτωση απλώς του ανακοινώνεται μία σκέψη της στιγμής που θα φέρει συναισθήματα θυμού και αδικίας.

Επίσης υγιής οριοθέτηση σημαίνει να δίνω στο παιδί επιλογές για να έχει την αίσθηση της ελευθερίας, εντός όμως ορίων.

Βρείτε δύο αλλαξιές και ρωτήστε το παιδί σας ποια επιλέγει να βάλει.
Ρωτήστε το παιδί σας τι επιλέγει να φάει για δεκατιανό από τις επιλογές που έχετε στο σπίτι, κτλ. Τέλος υγιής οριοθέτηση σημαίνει σταθερότητα και κατανόηση του συναισθήματος του άλλου, ακόμη κι αν διαφωνώ.
Εάν ο κανόνας είναι «πρώτα μαζεύουμε και μετά πάμε βόλτα» αυτό θα πρέπει να ισχύει πάντα.
Δεν θα μαζέψει η μαμά επειδή βιάζεται, ούτε θα βγουν βόλτα παρ’ όλο που το παιδί δεν μάζεψε, επειδή δεν αντέχουν τη γκρίνια του.

Επίσης αντί να πούμε στο παιδί που θύμωσε, επειδή έχασε τη βόλτα του «Στο χω πει εκατό φορές κι εσύ δεν με ακούς, τα θες και τα παθαίνεις σταμάτα να γκρινιάζεις λοιπόν», μία φράση που υποδηλώνει ένα παιχνίδι εξουσίας με παντελή έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης, μπορούμε να πούμε «Καταλαβαίνω ότι απογοητεύτηκες και θύμωσες που δε θα βγούμε βόλτα, αυτός όμως είναι ο κανόνας που ισχύει για όλους μας. Πάρε το χρόνο σου να ηρεμήσεις κι αν θες να το συζητήσουμε μετά, θα είμαι εδώ».

Όσο πιο νωρίς εντάξουμε μεθόδους υγιούς οριοθέτησης στην ανατροφή ενός παιδιού, τόσο πιο γρήγορα και το παιδί θα μάθει να λειτουργεί χωρίς φόβο αλλά με την αίσθηση της προσωπικής του ευθύνης.

Θα χρειαστούν και οι γονείς θεραπεία αν ξεκινήσει το παιδί;

Ανάλογα με την ηλικία αλλά και τη δυσκολία του παιδιού ποικίλει και ο βαθμός εμπλοκής των γονέων στη θεραπευτική διαδικασία. Το πιθανότερο είναι ο θεραπευτής να ζητήσει από τους γονείς να εμπλακούν και οι ίδιοι σε συνεδρίες συμβουλευτικής γονέων.

Επίσης σε ορισμένες περιστάσεις ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει τον γονέα ως συν-θεραπευτή. Να του αναθέσει δηλαδή κάποιες δραστηριότητες για το σπίτι. Για παράδειγμα, μία καταγραφή ή την εφαρμογή μίας τεχνικής που θα βοηθήσει το παιδί.
Επιπλέον, πολύ πιθανόν να υπάρξουν συνεδρίες «εκπαίδευσης» των γονέων. Σε ζητήματα όπως σε λειτουργικούς τρόπους επικοινωνίας ή στο πώς να παίζουν με το παιδί τους.
Τέλος, αν ο θεραπευτής το κρίνει σκόπιμο μπορεί να παραπέμψει τους γονείς για προσωπική θεραπεία ή για συμβουλευτική ζεύγους. 

Αν δεν μπορούν οι γονείς να συνεννοηθούν με το παιδί τους, ο παιδοψυχολόγος θα τους μάθει τον τρόπο;

Ο συνηθέστερος λόγος μίας κακής συνεννόησης ανάμεσα σε παιδί και γονείς είναι οι λανθασμένες επικοινωνιακές τεχνικές που χρησιμοποιούνται. Συχνά υπάρχει η κατήχηση ή η επιβολή.
Αποτελεί κομμάτι της δουλειάς του παιδοψυχολόγου να βοηθήσει γονείς και παιδί να συνεννοηθούν αποτελεσματικά και με σεβασμό στις ανάγκες και των δύο πλευρών.
Αυτό σημαίνει ότι θα τους βοηθήσει πρώτον να αντιληφθούν ποιες είναι αυτές οι ανάγκες και δεύτερον πώς θα επικοινωνηθούν με το σωστό τρόπο. 

Τα παιχνίδια που παίζετε στην συνεδρία τι διαφορά έχουν από τα παιχνίδια που παίζουν σπίτι τα παιδιά;

Ως προς τα παιχνίδια που χρησιμοποιούνται κατά τη θεραπευτική διαδικασία, δεν διαφοροποιείται το παιχνίδι αυτό καθεαυτό αλλά ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται.

Ο εκπαιδευμένος θεραπευτής μπορεί μέσα από το παιχνίδι να καταλάβει τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχει ένα παιδί. Μέσα από το παιχνίδι μπορεί να αποκτήσει πιο ρεαλιστικές σκέψεις, να εκφράσει το συναίσθημά του και να υιοθετήσει συμπεριφορές που το βοηθούν.

Εάν ο θεραπευτής το κρίνει σκόπιμο, είναι πολύ πιθανόν να αφιερώσει κάποιες συνεδρίες για να εκπαιδεύσει τους γονείς πώς να παίζουν με το παιδί τους ώστε μέσα από το παιχνίδι να ενισχύσουν τη σχέση τους με το παιδί τους.

Πως θα καταλάβω πως το παιδί μου έχει ανάγκη για ψυχοθεραπεία; Υπάρχουν συμπτώματα;

Αυτό που είναι βασικό να ξέρουμε είναι ότι κατά την φυσιολογική ανάπτυξη ενός παιδιού θα υπάρξουν συμπεριφορές που θα μας προβληματίσουν.

Για παράδειγμα, ένα παιδί 3-4 χρονών πιθανόν να αναπτύξει φόβο για το σκοτάδι ή κάποιο φάντασμα. ‘Ενα παιδί 9-10 ετών αναμένουμε να έχει κάποια ξεσπάσματα κι εξάρσεις θυμού.
Αυτό που θα πρέπει να κινητοποιήσει τους γονείς είναι εάν παρατηρήσουν έντονες αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού.
Δύσκολες συμπεριφορές των οποίων η ένταση παραμένει σταθερή ή αυξάνεται και μετά το πέρας 2 μηνών. Ή συμπεριφορές που ακόμη κι αν δεν υπάρχουν για πολύ καιρό, προκαλούν σημαντική δυσκολία στο παδί ή και στην οικογένεια.
Επίσης οι γονείς θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν σχόλια και πληροφορίες και από άλλα πλαίσια όπως το σχολείο, το φροντιστήριο ή μία εξωσχολική δραστηριότητα.
Εάν υπάρχουν τα παραπάνω, καλό είναι οι γονείς να απευθυνθούν σε ένα παιδοψυχολόγο.
Ο ειδικός, θα αξιολογήσει το παιδί και την δυναμική της οικογένειας.
Ακολούθως θα κρίνει αν το παιδί θα βοηθηθεί από μία ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. 

Υπάρχουν στιγμές που οι γονείς δεν αντέχουν άλλο, είναι φυσιολογικό;

Οι τέλειοι γονείς είναι οι γονείς χωρίς παιδιά.
Όποιος γονέας πει ότι δεν έχει υπάρξει κάποια στιγμή που νιώθει ότι τον υπερχειλίζει ο θυμός, η κούραση, οι ενοχές, η ματαίωση και η απογοήτευση, είτε ψεύδεται, είτε και ο ίδιος δεν έχει καλή κατανόηση των συναισθημάτων του. Είναι απόλυτα φυσιολογικό κατά τη διάρκεια της ανατροφής ενός παιδιού να φτάσουμε στα όρια μας. Και αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε συμπεριφορές όπου μετά, με καθαρό μυαλό θα μας κάνουν να νιώσουμε άσχημα για τον τρόπο που αντιδράσαμε.
Το σημαντικό τότε είναι αν πλησιάσουμε το παιδί μας και να του ζητήσουμε συγγνώμη. Να του εξηγήσουμε τι ακριβώς μας θύμωσε. Να δείξουμε στο παιδί ότι καταλαβαίνουμε ότι π.χ. δεν έπρεπε να του φωνάξουμε τόσο δυνατά. Το ότι είναι φυσιολογικό να φτάνουμε στα όρια μας δεν σημαίνει ότι επιτρέπεται να χτυπάμε, υποτιμούμε, κακοποιούμε με οποιονδήποτε τρόπο τα παιδιά μας. Επίσης, οι οριακές  αυτές στιγμές είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας σε μία σχέση γονέα και παιδιού.

Αν θεωρείτε ότι νιώθετε συχνά αρνητικά συναισθήματα λόγω του γονεϊκού σας ρόλου ή ότι δεν μπορείτε να διαχειριστείτε τα ξεσπάσματά σας, πρέπει να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό. 

Δεν ξέρει καλά-καλά να εκφράζεται, πως γίνεται να θέλει ψυχοθεραπεία ένα παιδί;

Για να είμαστε ακριβείς, το ορθό είναι «δεν ξέρει καλά καλά να εκφράζεται όπως εμείς». Το ότι ένα παιδί δεν μπορεί να πει ξεκάθαρα με λέξεις τι νιώθει δε σημαίνει ότι δεν το νιώθει και ότι δεν το εκφράζει με άλλους τρόπους.
Το παιχνίδι, οι ζωγραφιές και η συμπεριφορά του είναι σίγουρα κάποιοι από αυτούς. Και η δουλειά ενός παιδοψυχολόγου είναι να κάνει τη μετάφραση. Τι είναι αυτό που θα έλεγε η ζωγραφιά ή η συμπεριφορά του παιδιού αν μιλούσε με λόγια ενηλίκων;
Η συναισθηματική ανάπτυξη του ανθρώπου ξεκινάει από τη στιγμή που γεννιέται και σταματάει τη στιγμή που πεθαίνει. Ποτέ δεν είναι νωρίς ή αργά για να ενταχθεί κάποιος στη ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Για ένα παιδί, όσο μικρό και αν είναι, μπορεί να υπάρξουν γεγονότα ζωής (π.χ. μία απώλεια) ή κάποια νευρο-αναπτυξιακή δυσκολία, που θα το οδηγήσουν στο γραφείο του ψυχολόγου.

Ψυχολόγος Παιδιών & Εφήβων – Ψυχοθεραπεύτρια Αμάντα Μπικάκη

Επικοινωνία με τον συντάκτη