Συναισθηματική Νοημοσύνη – Μιχαέλα Σκλατινιώτη

sinesthimatiki-noimosini-sklatinioti

Συναισθηματική Νοημοσύνη – γράφει η Μιχαέλα Σκλατινιώτη

Ο όρος Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ) μετρά πολλές σελίδες γραφής. Ήδη από την αρχαιότητα είχαν ξεκινήσει οι προσπάθειες εύρεσης του συνδετικού κρίκου ανάμεσα στο «συναίσθημα» και τη «νοημοσύνη». Μάλιστα, ο Αριστοτέλης ήταν από τους πρώτους που στο έργο του «Ηθικά Νικομάχεια» δίνει σημασία και πνοή στην αξία των συναισθημάτων. Ειδικότερα, ο Goleman (1998) αναφέρει στο βιβλίο του ‘η Συναισθηματική Νοημοσύνη’ τα εξής λόγια του φιλοσόφου: ‘Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, είναι πολύ εύκολο. Όμως το να θυμώσει με το κατάλληλο άτομο, στον κατάλληλο βαθμό, την κατάλληλη ώρα, για τον κατάλληλο λόγο και με τον κατάλληλο τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο’ (σ.19) .

Βέβαια, υπήρξαν και φιλόσοφοι, όπως οι Στωικοί.

Εκείνοι, υποστήριξαν την υπεροχή της λογικής στο συναίσθημα και πως η λογική είναι αυτή που βοηθά τους ανθρώπους να πάρουν σωστές αποφάσεις και να αποφύγουν τις αντιπαραθέσεις.

Αυτή η άποψη όμως, δεν επικράτησε στη σκέψη των υπόλοιπων φιλοσόφων και επιστημόνων.

Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να γίνει η διασάφηση των όρων «συναίσθημα» και «νοημοσύνη».

         Σύμφωνα με τον Bower (1981) τα «συναισθήματα» είναι εσωτερικές καταστάσεις που οργανώνουν και καθοδηγούν διάφορα ψυχολογικά υποσυστήματα, όπως τις απαντήσεις που δίνει ο οργανισμός μέσω των σωματικών συμπτωμάτων ή τις γνωστικές διεργασίες. Στην ουσία, ο ρόλος των συναισθημάτων είναι να μεταφέρουν τη σημασία των σχεσιακών συνδέσεων. Σχέσεις που δημιουργεί ο άνθρωπος είτε με έμψυχα όντα είτε με άψυχα αντικείμενα.

       Όσον αφορά την έννοια της «νοημοσύνης» για πολλά χρόνια έπαιζε κεντρικό ρόλο σε έρευνες σχετικά με την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αποτυπώνει το γενικό επίπεδο της διανοητικής ικανότητας του ατόμου και αφορά μεταξύ άλλων τη λογική διαδικασία επεξεργασίας πληροφοριών. Πάντως, η ΣΝ έχει αναγνωριστεί επίσημα ότι ανήκει στην κατηγορία «νοημοσύνη», διότι πληρεί τα εξής τρία κριτήρια: είναι εννοιολογική, συσχετιστική και αναπτυξιακή (Mayer, Caruso & Salovey, 2000). Αυτό σημαίνει πως αντανακλά χαρακτηριστικά τα οποία αφορούν τη διανοητικότητα και όχι απλά τη συμπεριφορά, περιλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικές από πνευματικές δεξιότητες και εξελίσσεται με την ηλικία και την εμπειρία (Brown, 1997).

       Η Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ) αποτελεί ένα σύνολο από δεξιότητες. Αυτές αφορούν τόσο τη σχέση του ατόμου με τον ίδιο του τον εαυτό (ενδοπροσωπικές δεξιότητες) όσο και τον τρόπο συνδιαλλαγής και συμπεριφοράς του με άλλους ανθρώπους (διαπροσωπικές δεξιότητες). Από τότε που εμφανίστηκε άρχισε να εδραιώνεται ως ένα χαρακτηριστικό ιδιαίτερα σημαντικό. Κυρίως, για την πορεία του ατόμου τόσο σε ακαδημαϊκό και επαγγελματικό επίπεδο. Επίσης, το επίπεδο ψυχικής υγείας και κοινωνικής επιτυχίας φαίνεται να επηρεάζεται από τη ΣΝ.

Πιο συγκεκριμένα, έχουν γίνει αρκετές έρευνες που σημειώνουν τον ρόλο και τη σπουδαιότά της σε καθέναν τομέα. Όσον αφορά τον ακαδημαϊκό χώρο: η ΣΝ αποτελεί σημαντικό προβλεπτικό παράγοντα της ακαδημαϊκής επιτυχίας (Zee, Thijs & Schakel, 2002).

Στην έρευνα του Goleman (1998) διατυπώνεται ότι οι εργαζόμενοι που φαίνεται να έχουν πολύ καλές επιδόσεις στην εργασία τους και να έχουν δημιουργήσει φιλικές σχέσεις με τους συνεργάτες τους είναι εκείνοι που έχουν και υψηλότερη ΣΝ. Όσον αφορά τις κοινωνικές σχέσεις και την κοινωνική επιτυχία, οι Zee, Thijs & Schakel (2002) υποστηρίζουν ότι τα υψηλότερα επίπεδα ΣΝ βοηθούν τα άτομα να χρησιμοποιούν τις κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες, να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και να δείχνουν ζεστασιά και προσαρμοστικότητα στις σχέσεις που δημιουργούν, παρουσιάζοντας διαπροσωπική ευαισθησία.

Σε ένα ευρύτερο επίπεδο, υπάρχουν τεκμηριωμένες έρευνες που δηλώνουν τη σχέση της με την υγεία τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι άτομα με χαμηλή ΣΝ έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρεκκλίνουν στη συμπεριφορά τους, να καπνίσουν, να κάνουν χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών και αλκοόλ (Austin, 2005). Ακόμη, τα άτομα που δεν μπορούν να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις και τα έντονα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του ίδιου τους του εαυτού είναι περισσότερο πιθανό να εμφανίσουν κάποια καρδιακή πάθηση (Salovey, 2002).

Η ΣΝ συνδέεται με την ‘Πολιτισμική Νοημοσύνη’. Μαζί βοηθούν τα άτομο να αντιλαμβάνεται πολιτισμικές διαφορές και να προσαρμόζεται αποτελεσματικά σε αυτές.  Η σύνδεση αυτών των δυο ειδών νοημοσύνης διακρίνει ένα άτομο σε όλα τα παραπάνω επίπεδα που αναφέρθηκαν. Επίσης, με όλα αυτά συνδέεται και η άποψη των Vakola, Tsaousis & Nikolaou (2004) ότι ένα άτομο με υψηλή Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι πιο δεκτικό και μπορεί να αντιμετωπίσει καλύτερα τις αλλαγές στη ζωή του είτε είναι επαγγελματικές είτε προσωπικές.

           Ποια είναι τα στοιχεία όμως που χαρακτηρίζουν ένα άτομο με ΣΝ;

Όσοι λοιπόν φαίνεται να διακρίνονται από υψηλά επίπεδα σε αυτή, επιπροσθέτως πως έχουν την δυνατότητα/ικανότητα να συναισθάνονται. Δηλαδή, να αφουγκράζονται και να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων. Επίσης, ενεργούν με γνώμονα την ηρεμία και κατ’επέκταση την ωριμότητα. Τους διακατέχει τόσο η υπομονή όσο κι η επιμονή. Έχει παρατηρηθεί πως παρουσιάζουν περισσότερη αντοχή στη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων. Καθώς ρυθμίζουν ομαλά τη συναισθηματική και ψυχική τους κατάσταση, δείχνοντας την ικανότητα να συμπάσχουν με το συναίσθημα του άλλου. Ταυτόχρονα, να εστιάζουν στα θετικά μιας περίστασης,  διατηρώντας μια αισιόδοξη οπτική για τη ζωή.

         Πώς όμως ένας ενήλικας φτάνει στο σημείο να είναι συναισθηματικά ώριμος;

Ένας ενήλικας καταφέρνει να γίνει συναισθηματικά ώριμος και να διαθέτει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά επειδή ήδη από τη νηπιακή και στη συνέχεια παιδική κι εφηβική ηλικία υπήρχε και ανατρεφόταν σ’ ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούσε η αποδοχή και ο σεβασμός. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε και μέσα από το οποίο εξερευνούμε τον κόσμο είναι σημαντικό να φροντίζει για την υγιή κοινωνικοποίηση και την υγιή δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων, ώστε το άτομο να είναι σε θέση να ευχαριστηθεί δεσμούς συναισθηματικούς.

Ταυτόχρονα είναι άξιο σημασίας να δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας του ατόμου. Χωρίς επικρίσεις, που ο μόνος ρόλος τους είναι να πληγώσουν ψυχικά το παιδί. Ακόμη, είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρχει μέριμνα. Έτσι, ο εν δυνάμει ενήλικας θα εκπαιδευτεί στην ευέλικτη σκέψη και στην δεξιότητας της προσαρμογής σε δύσκολες κοινωνικές, οικογενειακές και προσωπικές καταστάσεις. Παράλληλα, διαμορφώνοντας αξίες ζωής θα τον βοηθήσουν να μην έχει μια παθητική προσωπικότητα αλλά και να καλλιεργήσει την ενσυναίσθησή του.

             Τι είναι λοιπόν η ενσυναίσθηση;

Η ενσυναίσθηση αφορά την ικανότητα ενός ατόμου να συναισθάνεται. Να κατανοεί τα συναισθήματα ενός άλλου ατόμου. Ταυτόχρονα, να μπορεί να βλέπει μέσα από τα μάτια του συνομιλητή του αφήνοντας στην άκρη παρωπίδες και επικρίσεις. Για παράδειγμα, όταν ένας φίλος/η μας περιγράφει και εξιστορεί μια δύσκολη κατάσταση άγχους ή φόβου. Είναι σημαντικό να μην προσπέρασουμε αυτά που μας λέει υποστήριζοντας πως ίσως υπερβάλλει και με τον χρόνο όλα θα περάσουν. Αντίθετα, να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πως νιώθει, να μπούμε στη θέση του, να συζητήσουμε μαζί του και να αναλύσουμε τα συναισθήματά του. Να καθησυχάσουμε τους φόβους και να επεξεργαστούμε βήμα βήμα τη δύσκολη συναισθηματική του κατάσταση δίνοντας κουράγιο αλλά και τρόπους διαχείρισης κι αντιμετώπισης.

           Φυσικά όλα αυτά χρειάζονται χρόνο, υπομονή, διάθεση για αδιάλειπτη προσπάθεια προκειμένου να εξελίσσονται και να εφαρμόζονται την κατάλληλη στιγμή και με τον κατάλληλο τρόπο. Ένα σημαντικό εργαλείο της ενσυναίσθησης είναι η ενεργητική ακρόαση. Προπονούμαστε ώστε ν’ακούμε πραγματικά και ουσιαστικά τι μας έχει πει ο συνομιλητής μας. Να είμαστε παρόντες όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά/συναισθηματικά. Ακούω τον άλλον, προσπαθώ να παρατηρήσω σωματικές κινήσεις. Προσπαθώ να καταλάβω κάθε έκφανση της έκφρασης του συναισθήματός του. Δίνω χώρο και χρόνο να αποτυπώσει την ψυχική του ολότητα.

              Έχεις το μολύβι αλλά έχεις και το χαρτί. Γίνε δημιουργός του δικού σου μονοπατιού. Εκεί, θ’αφήνεις χώρο και χρόνο. Θα περπατήσεις χέρι – χέρι μαζί με τον συνομιλητή σου, βοηθώντας τόσο εσένα όσο κι εκείνον. Στόχος είναι να βιώσετε μια όσο πιο πλήρη ανατολή συναισθημάτων.

Για ό,τι χρειαστείς να με ρωτήσεις.

Είμαι εδώ να σε ακούσω ουσιαστικά και να περπατήσουμε χέρι-χέρι.

                                                                                            Σ’ευχαριστώ για το χρόνο σου,

                                                                                                      Μιχαέλα

           

Επικοινωνία με τον συντάκτη