Θάνατος και παιδική ηλικία – Ρουμελιώτη Ελένη – Ψυχολόγος.
Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι αναμφισβήτητα μία εξαιρετικά επώδυνη εμπειρία τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Τα παιδιά, όμως, δεν κατανοούν τον θάνατο με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι ενήλικες. Η γνώση για τον τρόπο που τα παιδιά κατανοούν την έννοια του θανάτου βοηθά στην κατάλληλη στήριξή τους, όταν βιώσουν μια απώλεια.
Βρέφη και νήπια έως 3 ετών:
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας χαρακτηρίζονται από εγωκεντρικά συναισθήματα. Αντιλαμβάνονται ότι οι ενήλικες είναι λυπημένοι, αλλά στην πραγματικότητα δεν μπορούν να αντιληφθούν την μονιμότητα της απώλειας. Θεωρούν αναστρέψιμο τον θάνατο και περιμένουν να επανέλθουν τα πράγματα στην αρχική τους κατάσταση ή τον αντιλαμβάνονται ως εγκατάλειψη. Κατανοούν τον θάνατο σαν τον ύπνο. Πιστεύουν δηλαδή, ότι ο νεκρός συνεχίζει να ζει κάτω από διαφορετικές συνθήκες, έχοντας τη δυνατότητα να τρώει, να πίνει, να κινείται, να σκέφτεται και να αισθάνεται.
Προσχολική ηλικία (3-5 ετών):
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας αναπτύσσουν το αίσθημα της αυτονομίας, παράλληλα με την ανάπτυξης της φαντασίας και της ομιλίας. Ωστόσο, ο θάνατος συνεχίζει να θεωρείται ένα αναστρέψιμο γεγονός, που αφορά μόνο τους ηλικιωμένους. Μπορεί να θεωρήσουν τον θάνατο ως αποτέλεσμα δικών τους σκέψεων. Οι έννοιες του παραδείσου και του ουρανού είναι ελκυστικές για την κατανόηση της μεταθανάτιας κατάστασης.
Σχολική ηλικία (5-10 ετών):
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας αρχίζουν να κατανοούν τη μονιμότητα του θανάτου. Επίσης, αντιλαμβάνονται ότι ορισμένες συνθήκες μπορεί να οδηγήσουν στον θάνατο. Καταλαβαίνουν δηλαδή, ότι μία ασθένεια μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο, αλλά έχουν την τάση να υπεργενικεύουν (ιδιαίτερα σε ηλικία 5-6 ετών), με αποτέλεσμα να θεωρούν ότι όποιος αρρωστήσει, πεθαίνει. Αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος αφορά στους άλλους, όχι στον ίδιο και την οικογένειά του.
Γυμνάσιο:
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας έχουν την ικανότητα να σκέφτονται λογικά και αφαιρετικά. Κατά συνέπεια, μπορούν να αντιληφθούν την έννοια του θανάτου και τη μη αναστρεψιμότητά του. Πιθανόν τα παιδιά αυτής της ηλικίας να μην κατανοούν πλήρως αφηρημένες έννοιες, αλλά η σκέψη τους να καθοδηγείται κυρίως από τις αρχές της δικαιοσύνης.
Λύκειο:
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας αναπτύσσεται η αφηρημένη σκέψη. Οι περισσότεροι έφηβοι, έχουν σχηματίσει μία ολοκληρωμένη εικόνα για την έννοια του θανάτου. Αντιλαμβάνονται το πένθος περίπου με τον ίδιο τρόπο με τους ενήλικες και είναι πιθανόν να αναζητήσουν κάποιον σημαντικό άλλο, προκειμένου να αισθανθούν άνετα για να θρηνήσουν.
Παρ’ όλες τις γενικές εκτιμήσεις για τον τρόπο αντίληψης του θανάτου από τα παιδιά, το κάθε παιδί αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο την έννοια του θανάτου.
Γι΄αυτό είναι σημαντικό οι ενήλικες να είναι διαθέσιμοι και ειλικρινείς απέναντι στο παιδί που πενθεί και να έχουν κατά νου τα εξής:
- Δεν αποκρύπτουμε τον θάνατο από τα παιδιά. Ενημερώνουμε αμέσως μετά το γεγονός. Η καθυστέρηση μπορεί να δημιουργήσει έδαφος για ανασφάλεια και φόβο εκ μέρους του παιδιού.
- Χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες λέξεις (π.χ. “πέθανε”) και δεν ωραιοποιούμε τη πραγματικότητα του θανάτου. Μπορούμε να εξηγήσουμε στο παιδί, ανάλογα με το αναπτυξιακό του επίπεδο, την οριστική παύση των οργανικών λειτουργιών και το µη αναστρέψιµο του θανάτου. Για παράδειγμα, του εξηγούμε ότι “η καρδιά σταματά να χτυπά και ο άνθρωπος δεν σκέπτεται, ούτε αισθάνεται”. Οι μεταφυσικές ερμηνείες είναι δυσνόητες για το παιδί και του δημιουργούν σύγχυση.
- Χρειάζεται να το διαβεβαιώσουμε ότι δεν προκάλεσε το ίδιο τον θάνατο, ούτε υπήρχε κάτι που θα μπορούσε να κάνει, για να τον αποτρέψει.
- Ακούμε προσεκτικά τις ερωτήσεις του παιδιού και απαντάμε με ειλικρίνεια. Του δίνουμε τον χρόνο που χρειάζεται να εκφράσει τα συναισθήματά του. Έτσι, του επιτρέπουμε να αποφασίσει το ίδιο για τη συμμετοχή του στις εκδηλώσεις πένθους.
Οι εκδηλώσεις θρήνου είναι απόλυτα φυσιολογικές τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Ξεσπάσματα θυμού, κλάματος, αλλαγές συμπεριφοράς και φόβοι είναι συνήθεις αντιδράσεις των παιδιών στο πένθος. Ωστόσο, αν αυτές οι αντιδράσεις παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και προκαλούν έκπτωση στη λειτουργικότητα του παιδιού, τότε είναι καλό να αναζητήσουμε τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
Επικοινωνία με τον συντάκτη
