Υποχονδρίαση: Όταν το μυαλό σωματοποιεί το φόβο – γράφει η Έβελυν Πατσιούρα – Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια.
Το άγχος υγείας σωματικής ασθένειας, η πάλαι ποτέ υποχονδρίαση, ανήκει στις σωματόμορφες διαταραχές. Η λέξη υποχονδρίαση έχει ελληνική προέλευση. Προκύπτει από την ανατομική δομή υποχόνδριο στο οποίο εδράζεται ο σπλήνας. Ο σπλήνας, με βάση την Ιπποκρατική θεωρία των τεσσάρων χυμών του σώματος, είναι το όργανο στο οποίο παράγεται η μέλανα χολή. Όταν όμως, αυτή πλεονάζει έναντι των υπολοίπων χυμών, συμβάλλει στη σύνθεση μίας μελαγχολικής ιδιοσυγκρασίας. Έτσι λοιπόν, ο όρος υποχονδρίαση χρησιμοποιήθηκε για την περιγραφή ασθενών οι οποίοι λόγω της ιδιοσυγκρασίας τους είναι φοβικοί και καχύποπτοι και διαμαρτύρονται για την υγεία τους χωρίς ουσιαστικά να υπάρχουν υπαρκτές ενδείξεις ασθένειας ή διατάραξης.
Τι είναι υποχονδρίαση;
Το άγχος υγείας αναφέρεται στην επίμονη, εμμονική ενασχόληση και παρερμηνεία φυσιολογικών σωματικών ενδείξεων και λειτουργιών. Πείθεται τελικά το άτομο πως πάσχει από κάποια σοβαρή και πιθανά απειλητική για τη ζωή του ασθένεια. Τυπικές συμπεριφορές στις οποίες καταφεύγει κανείς είναι:
- η ανεξέλεγκτη πληροφόρηση από το διαδίκτυο,
- η αυτοεξέταση,
- η αυτοδιάγνωση,
- οι τακτικές επισκέψεις στο γιατρό,
- οι ιατρικές εξετάσεις.
Φυσικά όλες αυτές οι συμπεριφορές ενισχύουν το άγχος. Επίσης, η καθησυχαστική απάντηση από ένα γιατρό ανακουφίζει προσωρινά ή και καθόλου. Και έτσι, το άτομο εξακολουθεί αδιάκοπα να ελέγχει την κατάσταση της υγείας του.
Ένα τέτοιο άγχος σχετικό με την υγεία, έχει συνήθως τις ρίζες του σε κάποιο τραυματικό γεγονός της παιδικής ηλικίας, όπως πραγματική ασθένεια του ιδίου ή και κάποιου συγγενικού προσώπου με το οποίο το παιδί διατηρούσε στενή σύνδεση.
Αυτό δικαιολογεί το γεγονός ότι η υποχονδρίαση πολλές φορές αναφέρεται στο φόβο νόσησης από μία συγκεκριμένη πάθηση.
Θα μπορούσε επίσης να οφείλεται και σε ένα καθεστώς παραμέλησης όπου το παιδί έμαθε να εισπράττει την προσοχή των σημαντικών άλλων μόνο σε κάποια κατάσταση ευαλωτότητας ή ασθένειας.
Μεγαλώνοντας βέβαια, μία τέτοια συμπεριφορά – στρατηγική επιβίωσης μπορεί να παραμένει, ακόμα και αν δεν εξυπηρετεί πια τον αρχικό της σκοπό. Μία τέτοια κατάσταση προκαλεί σημαντική έκπτωση σε σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας του άτομου, όπως στον κοινωνικό και επαγγελματικό βίο.
Τι δεν είναι υποχονδρίαση;
Δεν είναι προσποιητή, γεγονός που τη διακρίνει από τις ακατανόητα προσποιητές διαταραχές. Το άτομο δηλαδή, δεν προσποιείται για τα συμπτώματά του, απλώς διογκώνει την ένταση και τη σοβαρότητα των φυσιολογικών λειτουργιών. Ωστόσο, ακόμα και να υπάρχουν, είναι ήπια και δεν πληρούν τα κριτήρια κάποιας ασθένειας. Δεν είναι ούτε ψυχοσωματική διαταραχή. Στις ψυχοσωματικές διαταραχές υπάρχει πράγματι κάποια διαγνώσιμη σωματική πάθηση στην οποία μπορούν να αποδοθούν οι σωματικές ενοχλήσεις.
Γιατί σωματόμορφη;
Σωματόμορφη διαταραχή σημαίνει υπαρκτά συμπτώματα μίας κατά φαντασίαν ασθένειας. Αφού το σώμα είναι απλώς ακυβέρνητο και αποδεικνύεται ένας πιστός δούλος που σωματοποιεί φόβους αρκεί να πείσουμε το μυαλό πως έχει νοσήσει.
Πράγματι, ο ασθενής δεν υποκρίνεται!
Τα συμπτώματα τα οποία φοβάται, ή μάλλον οι σωματικές εκδηλώσεις είναι υπαρκτές και αληθινές. Κάθε ανθρώπινο σώμα παρουσιάζει φυσιολογικά μεταβολές σε διάφορες αισθήσεις ή λειτουργίες, όπως στον καρδιακό παλμό, στην αρτηριακή πίεση ή στη συγκέντρωση των υγρών. Οι αλλαγές αυτές είναι μέρος της φυσιολογικής λειτουργίας. Ακόμα όμως και οι καθημερινές ενοχλήσεις όπως ένας πονοκέφαλος, μία ταχυπαλμία ή μία στομαχική διαταραχή πολλές φορές είναι απλώς ενδείξεις μίας προσωρινής αδιαθεσίας χωρίς κατ’ ανάγκη να προμηνύουν κάτι μη αναστρέψιμα κακό. Ωστόσο, το παραγόμενο άγχος δημουργεί νέα ή επιδεινώνει τα ήδη υπάρχοντα συμπτώματα. Το αποτέλεσμα είναι να πείθεται τελικά το άτομο για την εγκυρότητα των ισχυρισμών του και να εγκλωβίζεται στο ρόλο του αρρώστου.
Ο μηχανισμός που συντηρεί τη διαταραχή.
Γνωστική αποτίμηση και προσδοκίες
Για να κατανοήσουμε τη δύναμη της σκέψης και των προσδοκιών αρκεί να αναλογιστούμε το φαινόμενο placebo. Είναι γνωστό πως οι εικονικές θεραπείες placebo, δηλαδή οι θεραπείες με αδρανή μη φαρμακευτικά σκευάσματα προκαλούν το φαινόμενο της αυθυποβολής. Δηλαδή, στον ασθενή χορηγείται ένα εικονικό φάρμακο το οποίο παρουσιάζεται σαν πραγματικό αντίδοτο που θα τον απαλλάξει από την ασθένειά του. Η πίστη στις θεραπευτικές ιδιότητες μίας ουσίας αποδεικνύεται ικανή να ενσταλλάξει την ελπίδα και να ενεργοποιήσει τις προσδοκίες ίασης εκ μέρους του ασθενή. Κυριολεκτικά το άτομο παραδίδεται αβλεπί στη θεραπευτική δράση ενός σκευάσματος και αυτορρυθμίζεται παράγοντας εν τέλει το επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ως φυσικό επακόλουθο, αλλάζει η βιοχημική σύσταση του εγκεφάλου απελευθερώνοντας ντοπαμίνη, ενδογενή οπειοειδή ή άλλους νευροδιαβιβαστές τα οποία απομακρύνουν τα ενοχλητικά συμπτώματα.
Τι γίνεται όμως όταν το φαινόμενο της αυθυποβολής λειτουργεί αντίστροφα; Τι γίνεται όταν πείθουμε το μυαλό μας πως είμαστε άρρωστοι;
Το αντίθετο, αντικατοπτρικό του placebo είναι το φαινόμενο nocebo.
Όπως συμβαίνει να αναμένουμε τις αρνητικές παρενέργειες ενός φαρμάκου και τελικά αυτές να εμφανίζονται, το ίδιο ισχύει και με τις αρνητικές προβλέψεις που αφορούν στην επιδείνωση της υγείας μας.
Οι θετικές προσδοκίες παραχωρούν τη σκυτάλη στις αρνητικές προσδοκίες. Ο ίδιος μηχανισμός λειτουργεί εξίσου αντίστροφα. Όχι για να μας ανταμείψει με την άμβλυνση των συμπτωμάτων, αλλά για να επαληθεύσει την απειλή που έχουμε προσκαλέσει. Εν ολίγοις, η υγεία υποδέχεται την ασθένεια. Η λανθασμένη γνωστική αποτίμηση της τρέχουσας κατάστασης, εν προκειμένω των σωματικών ενδείξεων, παράγει ένα ρεύμα καταστροφολογικών σκέψεων. Αυτές, παρεισφρύουν στο μυαλό και προβλέπουν αρνητικές εκβάσεις όπως παρουσία αρρώστιας. Η πίστη σε αυτό το σενάριο ενισχύει την εμμονική επικέντρωση στο σώμα και ιδιαίτερα στην περιοχή ή στο όργανο στο οποίο το άτομο φοβάται ότι θα εκδηλώσει την ασθένεια. Επιπλέον, το ραντάρ του ατόμου γίνεται τόσο ακριβές με αποτέλεσμα να παρατηρεί ακόμα και την πιο ανεπαίσθητη αλλαγή που συμβαίνει στο σώμα του. Συνακόλουθα, το άγχος ενεργοποιεί με τη σειρά του κάποια ακίνδυνα σωματικά συμπτώματα τα οποία όμως εκλαμβάνονται ως αποδείξεις μίας κακής υγείας. Έπειτα, το άτομο εγκλωβίζεται σε αυτόν το φαύλο κύκλο.
Διαχείριση:
- Η αμφισβήτηση αυτών των καταστροφολογικών σκέψεων
- Η εύρεση του προσωπικού νοήματος
- Η αναπλαισίωση των δυσλειτουργικών γνωσιών
- Ο εντοπισμός του δευτερογενούς οφέλους που μπορεί να προσκομίζει κανείς από μία τέτοια συνθήκη
…είναι πολύ σημαντικά για την επιτυχή παρέμβαση.
Η υιοθέτηση του ρόλου του αρρώστου ενδέχεται να λειτουργεί ασυνείδητα σαν αντιπερισπασμός και να απομακρύνει το άτομο από τους πραγματικούς του φόβους και κατά συνέπεια από την πραγματική πηγή του προβλήματος. Να διαιωνίζει ανεπίλυτες δυσκολίες και να συντηρεί μοτίβα ζωής που αποδεικνύονται δυσλειτουργικά.
Πως θα μπορούσαμε άραγε να ερμηνεύσουμε τον αφορισμό του Ιπποκράτη…
Επικοινωνία με τον συντάκτη“Είναι πιο σημαντικό να γνωρίζουμε τι είδους άτομο έχει μία ασθένεια από το να γνωρίζουμε τι είδους ασθένεια έχει ένα άτομο”.
