Ζώνη Άνεσης Ή Αποτελμάτωσης; – γράφει η ‘Εβελυν Πατσιούρα, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια.
Τι είναι η ζώνη βολικότητος ή αλλιώς Comfort Zone;
H ζώνη βολικότητας είναι μία συνθήκη ουδέτερου έως μηδενικού άγχους στην οποία το άτομο καταφεύγει σε ένα συγκεκριμένο και προβλέψιμο ρεπερτόριο συμπεριφορών με σκοπό την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών του (Bardwick, 1991). Βρισκόμενο σε ένα τέτοιο πλαίσιο το άτομο παύει να είναι δραστήριο μόλις εξασφαλίσει τις βασικές επιβιωτικές του ανάγκες όπως είναι η τροφή, η στέγη και το αίσθημα ασφάλειας. Σε ένα τόσο ελεγχόμενο και ασφαλές περιβάλλον, με μηδανική πιθανότητα ρίσκου το άτομο δεν μπορεί παρά να επιτύχει μικρά και επουσιώδη βήματα προσωπικής εξέλιξης. Φυσικά, η όποια εξέλιξη δεν θα προσανατολίζεται στην επίτευξη της αυτοπραγμάτωσης, δηλαδή της εκπλήρωσης του προσωπικού του δυναμικού καθώς κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ευοδωθεί στα στενά όρια του μικρόσκοσμου.
Είναι κατανοητό και ανθρώπινο να θέλουμε ενίοτε να επιστρέφουμε στη δική μας ασφαλή βάση. Είτε είναι η επιστροφή στο πατρικό μας σπίτι, είτε είναι το να παραχωρίσουμε έδαφος στο ασυγκράτητο, απείθαρχο παιδί που ανεμπόδιστα ξεπροβάλλει από μέσα μας και μας παρασύρει σε ένα σύμπαν παιδικής παρόρμησης, είτε είναι η παραμονή στην ανούσια δουλειά μας, είτε είναι η διατήρηση επιδερμικών διαπροσωπικών σχέσεων που σαμποτάρουν την εξέλιξή μας.
Σε κάθε περίπτωση όμως τι μπορεί να σημαίνει μία τέτοια στάση για όσους επιλέγουν μία υπέρ του δέοντος παραμονή στη ζώνη βολικότητας;
Ησυχία, τάξη και ασφάλεια ή μήπως … αδράνεια (;)
Πολλές φορές δεν μπαίνουμε καν στη διαδικασία να αμφισβητήσουμε τις λαϊκές ρήσεις και ίσως το γνωστό αυτό τρίπτυχο να ενέχει μεγαλύτερη παρανόηση από ότι θα τολμούσαμε τελικά να αναλογιστούμε. Σε πρώτη ανάγνωση προσφέρει ένα συναίσθημα ελέγχου των καταστάσεων και καθησυχασμού, εφάμιλλο με την αίσθηση της επιτυχίας καθότι καταφέραμε να “τακτοποιήσουμε” τη ζωή μας και να της προσδώσουμε μία αρμονική συμμετρία. Η καθημερινότητα μοιάζει να διαδραματίζεται ομαλά και η μία ρουτίνα διαδέχεται την άλλη. Προβλέψιμα και κανονικά. Πιθανότητα στατιστικού σφάλματος ίσον μηδέν αφού όλες οι αστάθμητες μεταβλητές έχουν προβλεφθεί και εξουδετερωθεί.
Τι συμβαίνει πραγματικά; Ο καρπός της αυταπάτης
Στην πραγματικότητα η ζώνη βολικότητας δεν είναι παρά η ζώνη αδράνειας. Η ζώνη όπου κυριαρχεί ο συμβιβασμός, οι αυταπάτες της ισορροπημένης ζωής, η αναβλητικότητα και η αποποίηση κάθε ευθύνης να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας και να βγούμε στη δράση. Η απουσία άγχους και ρίσκου δεν αντικατοπτρίζει την αταραξία της τακτοποιημένης ζωής μας αλλά την απουσία κινήτρου. Εντός αυτού του περιοριστικού πεδίου, δεν μπορούμε να επιτύχουμε ανώτερους στόχους και η εμβέλεια των δυνατοτήτων μας προσκρούει στις προεκτάσεις των φόβων μας.
Ο νόμος άγχους – απόδοσης
Υπάρχει μία αδιαμφισβήτητη σχέση ανάμεσα στο άγχος και στην απόδοση. Aυτό σημαίνει πως η απόδοσή μας αυξάνεται μόνο όταν βιώνουμε ένα ορισμένο ποσοστό σωματικής ή ψυχολογικής διέγερσης (Yerkes & Dodson, 1908). Όταν συμμετέχουμε ενεργά στην αρένα της καθημερινότητας και καλούμαστε να διαχειριστούμε διάφορες δυσκολίες και προκλήσεις, όταν δεν επαναπαυόμαστε σε αυτά που μας ικανοποιούν λίγο ή δεν μας ικανοποιούν καθόλου και θέλουμε να κάνουμε την υπέρβαση, όταν είμαστε πραγματικά ενθουσιασμένοι και συνεπαρμένοι με κάτι τότε βιώνουμε ένα ορισμένο επίπεδο διέγερσης που δεν είναι άλλο από το κινητοποιητικό stress. Οι επιλογές απόκρισης του οργανισμού μας στα ερεθίσματα που προκαλούν άγχος είναι:
- η μάχη (εν προκειμένω η ικανοποίηση της πρόκλησης)
- η φυγή (δηλαδή ο αποπροσανατολισμός από την πρόκληση)
- η υποταγή (δηλαδή η απουσία αντίδρασης και η παθητικότητα)
Στην ουσία η ζώνη βολικότητας, είναι η απουσία αντίδρασης.
Ο φόβος για το φόβο
Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται απόλυτα και προβαίνουν σε αυθαίρετα, καταστροφολογικά συμπεράσματα, αγνοώντας τις ενδιάμεσες γκρι περιοχές μίας κατάστασης. Θεωρούν πως με το να αφήσουν τη ζώνη άνεση υπεισέρχονται κατευθείαν στη ζώνη πανικού, όπου κυριαρχεί το άγνωστο, ο φόβος και η αβεβαιότητα. Σε μία τέτοια συνθήκη πιστεύουν πως είναι αδύνατο να επιβιώσουν. Σαφέστατα, το να αφήσει κανείς τη ζώνη βολικότητας και να περάσει στη δράση ενέχει φόβο, ρίσκο και απώλεια. Η απώλεια του οικείου και της αυτοματοποιημένης ρουτίνας είναι σίγουρα ένα ισχυρό αντίβαρο στην κινητοποίηση και ετοιμότητα για αλλαγή. Εάν όμως θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε και να μετακινηθούμε από αυτή τη ζώνη, δε χρειάζεται να αντικρίζουμε το φόβο μέσα από διαστρεβλωμένα γυαλιά.
Ο φόβος δεν είναι πάντα κακός και ανεπιθύμητος, αλλά αποτελεί και το κινητήριο έλασμα για αλλαγή!
Είναι αυτός που θα μας μεταφέρει στη ζώνη της μάθησης και της επικείμενης ανάπτυξης. Μόνο εάν απομακρυνθούμε από τη ρουτίνα μας θα μπορέσουμε να διευρύνουμε τις δυνατότητές μας, να εξετάσουμε νέες προοπτικές και να ξεδιπλώσουμε τις δυνητικές μας ικανότητες. Μόνο εάν νιώσουμε ότι απειλούμαστε (έστω και αν η απειλή είναι μη πραγματική), θα μπορέσουμε να προσαρμοστούμε και να αφομοιώσουμε τις διαδοχικές αλλαγές που ενυπάρχουν σε ένα υποφερτά απρόβλεπτο περιβάλλον όπως είναι αυτό της πραγματικής ζωής.
Τελικά μόνο εάν αλλάξουμε και εξελιχθούμε θα μπορέσουμε να επιβιώσουμε ως είδος αλλά και ως εαυτοί.
Γιατί μόνο τότε θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και απαιτητικό περιβάλλον. Η ασφάλεια που επιζητά κανείς στη ζώνη άνεσης, βρίσκεται τελικά στη διαρκή αλλαγή. Γιατί κάθε φορά που αλλάζουμε εμείς αυξάνονται και τα πράγματα με τα οποία νιώθουμε άνετα και μπορούμε να διαχειριστούμε αποτελεσματικά. Και κάπως έτσι επεκτείνεται η ζώνη άνεσης, Έως ότου χρειαστεί να αλλάξουμε πάλι. Να αφομοιώσουμε νέες αλλαγές. Να διευρύνουμε νέους ορίζοντες για να επεκτείνουμε εκ νέου τη ζώνη άνεσης. Εξάλλου, αυτό προβλέπει η ροή των πραγμάτων και η αέναη διαδικασία του γίγνεσθαι.
Η σταθερότητα και η συνοχή δεν είναι στόχοι παντοτινοί αλλά εκδηλώνονται ως το τελικό προϊόν αλλεπάλληλων αλλαγών.
Όταν είμαστε καθηλωμένοι σε μία ασφαλή συνθήκη δεν δίνουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να έρθει αντιμέτωπος με τη ζωή. Με δυσάρεστα συναισθήματα, αποτυχίες, λάθη, απρόβλεπτους παράγοντες και εκπλήξεις, γιατί έχουμε φροντίσει να τα κλειδώσουμε όλα απ’ έξω.
Αρχικά αυτό μας ανακουφίζει. Όμως, σε δεύτερη ανάγνωση δεν έχουμε δώσει στον εαυτό μας τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες και μέσα από αυτή τη διαδικασία να δυναμώσει, να ωριμάσει και να εξελιχθεί. Μοιραία, παραμένουμε ανοχύρωτοι και απογυμνωμένοι στις μελλοντικές δυσκολίες.
Όσο και αν φοβόμαστε, όσο και αν παραμένουμε παθητικά στην ασφάλειά μας, η ζωή συνεχίζεται αδιάκοπα.
Είναι λοιπόν κρίμα να μη δοκιμάζουμε τις δυνατότητές μας και να απομακρυνόμαστε από την βέλτιστη εκδοχή του εαυτού μας. Κινούμαστε στα περιοριστικά όρια αυτού που είμαστε και όχι αυτού που εν δυνάμει μπορούμε να γίνουμε. Ξεκίνα με ένα όχι, με μία αλλαγή, με μία διαφορετική διαδρομή από αυτή που ακολουθείς συνήθως. Με αυτό που φοβάσαι να κάνεις γιατί δεν μπορείς να προβλέψεις το μετά. Ξεκίνα με την επιλογή που σε ξεβολεύει αλλά σε πάει μπροστά.
